Vijf adviezen voor een succesvolle risicodialoog

Dassen verzorgt op 5 februari een keynote tijdens Biind Brainz. Daarin zal hij ook meer over de klimaatrisicodialoog vertellen.

Nederland klimaatrobuust in 2050, dat is de ambitie van het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie. Het vertrekpunt bij deze ambitie is een aantal klimaatstresstesten die inzicht geven in vier kwetsbaarheden: de gevolgen van hevige regenbuien (wateroverlast), hittegolven, periodes van extreme droogte en overstromingen. Door middel van klimaatstresstesten krijgen we beter inzicht in het restrisico: de gevolgen van klimaatverandering die buiten de afgesproken wettelijke normen en verantwoordelijkheden vallen. Het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie heeft deze fase de klimaatrisicodialoog genoemd. Tijdens de risicodialoog wordt besproken welke deel van het restrisico acceptabel is voor de betrokken en welke partijen zich verantwoordelijk voelen om in actie te komen. Maar vooral wie zich wil en kan inzetten om het restrisico te verkleinen.

Maar wie bepaalt welke kwetsbaarheden met de bijbehorende gevolgen acceptabel zijn? En wie bepaalt welke problemen eerst worden opgelost? De praktijk wijst uit dat niet één organisatie aan te wijzen is die verantwoordelijk is of in staat is om maatregelen te nemen om de gevolgen van hevige regen of hittestress te minimaliseren. Samenwerking is dus nodig, maar hoe gaan we deze samenwerking vormgeven?

Het werkend krijgen van de samenwerking en het maken van keuzes vraagt tijd, inzet en uithoudingsvermogen. In dit artikel geven wij je vijf adviezen voor het inrichten van een samenwerking en het voeren van een goede klimaatrisicodialoog. Dit artikel bouwt voort op onze prijswinnende artikel Strategisch omgevingsmanagement inzetten voor een klimaatadapatieve stad aangevuld met onze eigen ervaringen in projecten en de kennis die bij enkele waterschappen en gemeenten is opgehaald.

Vijf adviezen voor een succesvolle risicodialoog

1. Bepaal eerst je eigen rol, verantwoordelijkheid en ambitie op de vier klimaatthema’s

Om te kunnen samenwerken moet je als organisatie eerst je eigen belangen en ambitie op het gebied van de vier klimaatadaptatiethema’s scherp hebben. Dit kan verschillen per klimaatthema, per fase en zelfs per gebied. Sta ook stil bij welke rol je in een samenwerking bij voorkeur aanneemt. Heb je bijvoorbeeld een formele verantwoordelijkheid op een thema dan neem je eerder een trekkende rol aan. Of ben je vooral kennispartner en/of stel je ook financiële middelen ter beschikking? Dit geeft meer houvast voor degene die namens de organisatie deelneemt in de samenwerking. Hij of zij hoeft niet elke keer een voorbehoud te maken, waardoor het tempo omhoog kan. Bedenk wel dat in een samenwerking vaak onderhandeld wordt en dat soms op onderdelen flexibiliteit wordt verwacht. Kortom, ga eerst in gesprek met de eigen organisatie. Om steviger aan tafel te zitten heeft het de voorkeur om dit ook bestuurlijk vast te leggen.

2. Stel de opgave centraal en verzamel partners rond deze opgave

Verken met elkaar welke problemen er optreden of zijn opgetreden tijdens hevige neerslag, een hittegolf en een periode van extreme droogte op basis van de stresstesten. Begin bij voorkeur op een regionaal niveau om eerst de grote regionale opgaven in kaart te brengen, zoals de verdroging van een natuurgebied, Maar ook om met de belangrijkste regionale partners afspraken te maken over wie pakt wat op en om te zorgen voor een koppeling met andere regionale opgaven.

Op lokaal niveau gaat het vervolgens om problemen zoals het onderlopen van tunnels waardoor hulpdiensten niet op tijd ter plaatse zijn, of het feit dat kinderen niet naar school kunnen tijdens een hittegolf. Betrek vervolgens per vraagstuk de relevante betrokken partijen en bepaal samen de opgave. Deze kan mogelijk veel breder zijn dan alleen het effect van klimaatverandering. Het benaderen van partners vanuit de opgave geeft helderheid en richting aan het te voeren gesprek. De opgaven verschillen in complexiteit en urgentie. De ene opgave kan met enkel lokale organisaties opgelost worden, bij de andere opgave is een meer regionale aanpak effectiever (zoals het beschermen van nationaal en regionaal vitale functies).

3. Kies bewust hoe je gaat samenwerken

Iedereen heeft een ander beeld van samenwerken. Als je hier onvoldoende bij stil staat bestaat de kans dat er later in het proces teleurstelling ontstaat. Twynstra Gudde onderscheidt drie verschillende samenwerkingsvormen met elk specifieke voordelen en valkuilen (klik hier voor meer achtergrond). Bestudeer deze samenwerkingsvormen en bepaal vervolgens vanuit de opgave en de spelers welke het beste passen. Probeer het aantal spelers in eerste instantie te beperken tot 2 of 3, want samenwerken in en tussen organisaties is namelijk al moeilijk genoeg.

4. Bepaal samen per opgave wat de risicodialoog is

Het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie heeft geen stappen gedefinieerd om een risicodialoog met elkaar te voeren. De samenwerkende partijen moeten daarom zelf overeenstemming bereiken over de gewenste processtappen, de planning, inzet en het eindresultaat. Het is aan te raden de gezamenlijke ambities (bestuurlijk) vast te leggen in bijvoorbeeld een intentieverklaring of samenwerkingsovereenkomst. Er is dus geen blauwdruk voor een goede risicodialoog. Het is altijd maatwerk afhankelijk wat de samenwerkende partijen voorstaan.

5. Sluit aan bij de energie in de stad, zoals de groene stad en energietransitie

Vrijwel geen enkel maatschappelijk of bewonersinitiatief richt zich op het thema klimaatadaptatie. Wel is er veel energie op de onderwerpen groen & biodiversiteit en op de transitie naar duurzame energie. Zelfs Operatie Steenbreek, een van de bekendste maatschappelijke initiatieven op het gebied van klimaatadaptatie, begint met de voordelen van meer groen in de tuin. En terecht, want een groene tuin of dak draagt niet alleen bij aan het vasthouden van water, het is ook beter voor de biodiversiteit en heeft een isolerende werking waardoor er minder energie nodig is (voor warmte of koeling). Probeer dus de opgave van klimaatadaptatie te koppelen aan andere opgaven in de stad waar al energie zit en waar je dus gebruik kan maken van een bestaand netwerk. Hierdoor zullen ook de andere relevante afdelingen in het gemeentehuis eerder aanhaken, zoals groenonderhoud, ruimtelijke ordening en vastgoed. Uiteindelijk moet klimaatadaptatie integraal onderdeel worden van nieuwe projecten en plannen.

Tot slot

Klimaatadaptatie stapt op een rijdende trein, we passen ons immers al honderden jaren aan. Veel rollen en verantwoordelijkheden zijn daarom al belegd. Alleen voor de verwachte restrisico’s moeten we per opgave bepalen welke kwetsbaarheid we acceptabel vinden, en welke investeringen aanvaardbaar zijn om deze kwetsbaarheden weg te nemen. Omdat geen klimaatadaptatie-probleem hetzelfde is, moeten we meerdere dialogen met verschillende snelheden accepteren. De ene opgave is klein, simpel en snel te op te lossen. De andere opgave is regionaal en complex, en vraagt langdurige inzet, capaciteit, bestuurlijk commitment en doorzettingsvermogen. Elk dialoog heeft echter eenzelfde startpunt: de gezamenlijk opgave.

Klimaatadaptatievlog

In een serie van drie vlogs laat Twynstra Gudde zien hoe het invulling geeft aan de risicodialoog. Bekijk hier de derde vlog

Biind Brainz

Van 5 t/m 7 februari vindt in Zwolle Biind Brainz plaats. In vijf dagdelen passeren vijf thema's de revue. Op 5 februari is het de beurt aan Klimaat. Wytse Dassen, auteur van dit artikel, is keynotespreker en dagvoorzitter. Kijk op www.biindbrainz.nl voor meer informatie en aanmelden.