Bewoners betrekken bij klimaatadaptatie? Communicatieplan onmisbaar

In de mobiliteitswereld is het heel gangbaar om het gedrag van mensen te beïnvloeden, ook wel nudging genoemd. Er wordt veel onderzoek gedaan naar aan welke knoppen je kunt draaien om bijvoorbeeld automobilisten te laten kiezen voor een duurzamere manier van reizen. Of om fietsers een bepaalde route te laten kiezen. Op het gebied van klimaat gebeurt dat nog te weinig. En dat terwijl het heel belangrijk is om bewoners hun steentje te laten bijdragen aan een toekomstbestendige leefomgeving.  

Wat beweegt mensen? 

Petra Thijs, adviseur op het gebied van klimaat, Senna Heijnen en Shift, experts op het gebied van gedrag, waren vijf jaar geleden betrokken bij het opstellen van een klimaatbeleid in een Limburgse gemeente. Ze adviseerden hun opdrachtgever om een communicatieplan onderdeel te laten zijn van dat beleid. Thijs: “Wat ons hierbij opviel was dat het project Waterklaar net een grote campagne had gedaan in het gebied, maar uit onze enquête bij inwoners van de gemeente bleek dat zaken als vergroenen en het afkoppelen van het riool en het infiltreren van hemelwater nog erg onbekend waren. Jammer, want campagnes kosten toch geld. Willen we impact maken dan moet de gemeenschap echt veranderen. Daarom hebben we gekeken naar wat mensen beweegt, hoe beleeft iemand een groene tuin eigenlijk, wat zijn de weerstanden, hoe staat het met kennis?” 

Vaag begrip, concrete acties 

“Wat niet helpt is dat het klimaat voor veel mensen toch nog best een vaag begrip is”, vult Heijnen aan. “Terwijl er heel concrete acties te doen zijn.” En dus gingen Thijs en Heijnen, samen met Shift, aan de slag met een communicatieplan. “Bij een aantal bewoners ontbreekt kennis, voor anderen is het lastig om de hoeveelheid info goed te filteren”, weet Thijs. “En onbekend maakt onbemind. Dat geldt andersom ook voor de technisch onderlegde mensen bij de gemeente, die hebben minder affiniteit met communicatie. Toen ik ze laatst vroeg wat ze met het communicatieplan hadden gedaan dat we destijds hadden opgesteld, gaven ze in eerste instantie aan er niet echt mee aan de slag te zijn geweest. Na verder doorvragen bleek dat ze een afkoppelcoach hadden aangesteld en een krant hadden verspreid met informatie over klimaatadaptatiemaatregelen. En zo waren er nog wel een paar elementen meer uit het plan die ze hadden uitgevoerd. Tijdens keukentafelgesprekken bij een afkoppelproject bleek dat er best veel weerstand was bij bewoners, die bijvoorbeeld hun oprit niet wilden openbreken. Of dat komt door een gebrek aan kennis zul je moeten evalueren. Misschien is er wel sprake van negatieve beïnvloeding door buurtbewoners.” 

Laagdrempelig 

Heijnen: “Het gaat niet alleen om het vergroten van kennis, je moet de mensen ook handvatten bieden waar ze mee aan de slag kunnen. Zo’n afkoppelcoach kan goed werken. Of tips om subsidie aan te vragen. Zorg ervoor dat bewoners  op laagdrempelige manier acties kunnen ondernemen. Als er één schaap over de dam is volgen er vaak meer, bijvoorbeeld wanneer buren het goede voorbeeld geven.” 

Voor een gemeente is het dus zaak om niet alleen op de technische maatregelen zelf te focussen. “Klimaatadaptatie bestaat voor 70 procent uit communicatie en gedrag. Maar vaak houdt het op bij het verspreiden van een flyer. De gedragscomponent wordt te vaak vergeten. Dat moet een plek krijgen in het beleid. Het kost tijd en geld, maar op die manier hoef je niet voor elk project opnieuw een plan te maken.” Op dit moment gebeurt het nog maar weinig dat er in het beleid ruimte is voor communicatie. Voor de koplopers is het dus een kwestie van pionieren, ondervinden van wat goed werkt. Heijnen: “Het beleid is de basis. Daarna ga je maatwerk leveren afhankelijk van de mensen in de wijk.”  

Geografische invloed 

De plek waar mensen wonen maakt namelijk nogal wat uit voor de werkwijze, weet Thijs. “In de verschillende delen van het land is de perceptie heel anders. Daarom moet je per gemeente beleid maken en niet op landelijk niveau. Hoe mensen naar klimaatadapatie kijken, hangt bijvoorbeeld af van of er veel wateroverlast is in een gebied of juist hittestress en dat is deels geografisch bepaald. Geloofsovertuiging kan ook een rol spelen. Als gemeente zul je moeten uitzoeken wie je gemeenschap is en hoe je die in beweging krijgt. Het belangrijkste is om het simpel te houden en je te richten op lokale aanpassingen.” 

Volgens Heijnen is het goed om de positieve kanten van klimaatadaptatie te benadrukken op het moment dat er weerstand is. “Je kunt vertellen dat de wijk groener wordt, dat het er fijner wonen wordt en bovendien gezonder. Daarnaast geeft het samen werken aan een betere wijk een goed gevoel.” Thijs vult aan: “Je moet bewoners keuzevrijheid geven, als je ze iets oplegt werkt het niet. Kijk naar afvalscheiding. Dat zijn we met z’n allen gewoon gaan doen, ook omdat het goed aangeboden wordt, het is makkelijk om ermee te beginnen en een financieel voordeel opleverde.”  

Een goed communicatieplan begint met weten wat er leeft in je gemeenschap. Daarnaast is het belangrijk om bewoners te betrekken bij wat er voor maatregelen getroffen gaan worden. Daarom is een plan op wijkniveau het meest voor de hand liggend. “Een Vinex-wijk heeft nu eenmaal andere bewoners dan een villawijk”, geeft Thijs aan. 

Helder verhaal 

Wie aan de slag gaat met klimaatadaptatie kan meteen ook stappen zetten op andere gebieden, te denken valt aan het versterken van de biodiversiteit. Thijs: “Klimaatadaptatie gaat hand in hand met vergroenen en de natuur. De energietransitie staat er dan weer haaks op. Zonnepanelen leggen de meeste mensen aan voor eigen gewin. Bovendien moet je het verhaal helder houden en niet tien keer iets anders vertellen.” Het onderwerp is al complex genoeg, wil ze er maar mee zeggen. Dat vraagt dus wat van hoe de boodschap eruitziet. “Het is moeilijk om dezelfde taal te spreken. Als wij als professionals het al lastig vinden om onderling op hetzelfde level te praten, dan is het voor bewoners nog moeilijker.”  

Daarom gaan Thijs en Heijnen de komende tijd aan de slag met het toetsen van hun theorie bij hun collega’s. “We willen erachter komen wat de motieven zijn van onze collega’s en doorvragen na hun eerste antwoord. Want dat is meestal niet het echte antwoord.”