Duurzaam en circulair: van containerbegrip naar concrete ambities in Montferland

De opdracht die Kragten kreeg van de gemeente Montferland liegt er niet om. Voor de realisatie van ongeveer 700 woningen in Didam en de vier kernen Zeddam, Beek, Kilder en Stokkum, werd het bedrijf gevraagd het participatietraject, het stedenbouwkundig plan en de hele planologische procedure verzorgen. Met een breed samengesteld projectteam vanuit Kragten werd het project begin 2021 gestart, in de loop van 2025 zullen de eerste inwoners in hun nieuwe woning trekken. “De uitdaging is om al die opgaven die spelen, duurzaamheid, biodiversiteit, hittestress en groen, in te passen in de omgeving”, stelt Peter Geerts. Hij is als stedenbouwkundige gespecialiseerd in integrale gebiedsontwikkeling, terwijl collega Joop Schaghen landschapsarchitect is met veel ervaring met participatietrajecten. “De betaalbaarheid van de woningen is een ander aandachtspunt bij dit project”, vervolgt Geerts. “Daar moeten we innovatief mee omgaan omdat de economische uitvoerbaarheid onder druk staat. De gemeente voert mede daarom actieve grondpolitiek, waarbij ze zelf gronden heeft aangekocht. Dat is heel erg bijzonder.”

Gezondheid

Het gaat in Montferland niet alleen om een groene leefomgeving maar vooral om de gezondheid van de toekomstige bewoners, stellen Geerts en Schaghen. “We hebben eraan gerekend welke winst te behalen valt ten opzichte van reguliere plannen, qua CO²-reductie en wat groen doet in relatie tot hittereductie, het tegengaan verdroging en het verbeteren van de biodiversiteit.”

Waar bij burgerparticipatie meestal eerst plannen worden gemaakt die vervolgens aan (toekomstige) bewoners worden voorgelegd, werden in dit geval de plannen in samenspraak met bewoners gemaakt. Schaghen: “We wilden de containerbegrippen duurzaam en circulair concreet maken en bepalen wat precies de ambities zijn. Per kern is opgehaald welke wensen er waren. Kindvriendelijk, groene uitstraling, voldoende parkeergelegenheid, een goede ontsluiting, dorps wonen, voor eigen inwoners en vooral betaalbaarheid waren veelgehoorde termen Daarnaast hebben we naar het gebied gekeken en bepaald wat er mogelijk is.” Dit proces leidde tot de vaststelling van het aantal woningen dat gebouwd gaat worden, dat was vooraf nog niet bepaald.

“Het aantal woningen is het resultaat van het proces”, bevestigt Geerts. “Uit de sessies is een duidelijk idee gekomen.” Dat werd vertaald naar beelden waarin de ambities naar voren kwamen. Dit hebben we voorgelegd aan de (toekomstige) bewoners die bevestigden dat we op de juiste weg zaten.”

Landschap leidend

Belangrijke punt in de eerste ontwerpen was dat het landschap leidend is. Geerts: “In het midden van de gemeente Montferland ligt een natuurgebied, met veel zichtlijnen die we in de nieuwe woonwijk in stand willen houden. In Didam liggen de restanten van een landgoed, daar doen we ook wat mee.” Schaghen vult aan: “De hoogteverschillen in het landschap laten we ook bestaan. En bij opgaven als het verminderen van autoverkeer of hoe we afval verzamelen houden we rekening met de gebiedskenmerken. Dat kan betekenen dat er aan het begin van de wijk een energie-unit komt te staan of een plek waar pakketjes opgehaald kunnen worden.”

Eerst intern draagvlak, daarna participatie

Deze ideeën komen lang niet alleen van Geerts en Schaghen. De toekomstige bewoners worden nadrukkelijk betrokken bij de duurzame en circulaire ambities van de gemeente. Door eerst binnen de gemeente de neuzen dezelfde kant op te krijgen wordt het bovendien makkelijker om de noodzaak goed uit te leggen. Schaghen: “We zijn daarom begonnen om alle diensten en afdelingen, zowel vanuit sociaal als fysiek domein, bij elkaar te krijgen. Op die manier creëren we intern draagvlak. Aan de hand van de tools Cees Duurzaam en Clair Circulair werden de ambities geformuleerd. “We wilden eerst intern draagvlak creëren en daarna het participatietraject in”, vertelt Schaghen. “Het mooie is dat burgers zich niet geremd voelen door handboeken of iets dergelijks. We moeten de mensen soms bijna afremmen in hun enthousiasme., verklaart hij de betrokkenheid.

Ambassadeurs

De circulaire ambities worden meetbaar gemaakt door ze uit te drukken in CO²-impact . Het handhaven van bestaand en nieuw groen en de keuze voor materialen is dan belangrijk. Maar ook het kiezen van de juiste bouwpartner, die bij voorkeur in de zelfde geest werkt. Ook daarom is het interne draagvlak zo belangrijk en dat begint bij Kragten zelf, weet Schaghen. “We hebben een continu trainingsprogramma voor alle collega’s. Duurzaamheid en circulariteit moet uiteindelijk in je hart komen.” Geerts vult aan: “Door de wat abstracte begrippen concreet te maken kan je het gelijk toepassen en gaat het leven.” Zo ook dus bij de bewoners van de nieuw te ontwikkelen wijken in Montferland, die bijna als ambassadeurs van het duurzame en circulaire gedachtengoed fungeren. “Deze wijk is iets wat ze zelf meeontwikkelen en waarvoor ze zelf duurzame keuzes maken. Het is het plan van de mensen zelf en dat zorgt voor eigenaarschap en betrokkenheid. Erg belangrijk, want zij gaan hier wonen en leven, wij zijn slechts passanten”, weet Geerts.