Financiering in initiatiefase essentieel voor energiehubs

De doorontwikkeling van energiehubs is vooral kansrijk op bedrijventerreinen, maar de financiering daarvan is nog een uitdaging. Want hoe krijgen we die financiering rond? Daarover spraken veertien experts tijdens de Kennistafel Energiehubs op woensdag 23 november in Utrecht.

Deze Kennistafel Energiehubs werd georganiseerd door Rogier Pennings en Emiel Trommelen (Stevin), in samenwerking met gastheer Lucas Smits (ROM Utrecht Region). Verder waren aanwezig: Sjoerd van Dijk (RVO). Marc van der Steen (Rebel Group), Maya van der Steenhoven (Sustainable Scale-up Foundation), Henry Steenbergen (Rabobank), Bastiaan de Jonge (provincie Utrecht), Maarten de Vries (TKI Urban Energy), Thomas Ticheloven (KplusV), Etienne Schiffelers (PWF projectmanagement), Joris Benninga (Smart Energy Hub Zutphen), Goos Lier (Saxion Hogeschool) en Ilse Sijtsema (Smart Energy Hub Zwolle).

Duidelijk is dat netbeheerders nieuwe stroomaanvragen op bedrijventerreinen niet tot nauwelijks meer aankunnen. Wettelijk gezien moeten zij nieuwe aanvragen nog altijd in behandeling nemen, maar het netwerk zit nu al in grote delen van het land ‘op slot’. Daarom is slimmer omgaan met vraag en aanbod van stroom kansrijk. Juist op bedrijventerreinen, waar veel stakeholders samenkomen.

Maya van der Steenhoven stelt dat haar droomscenario is dat alle stakeholders op een bedrijventerrein de energiehub zien als ‘missing link’ in de energietransitie. “Door bedrijventerreinen te positioneren als plek met prachtige mogelijkheden voor de toekomst, krijg je bestuurders sneller mee in de ontwikkeling hiervan. En dat verhoogt de aantrekkingskracht van de terreinen.”

Sjoerd van Dijk reageert dat het begint met betere governance. “De verschillende rollen moeten duidelijker worden, ook voor de netbeheerder. Met duidelijke, landelijke afspraken wordt duidelijker hoe partijen in het netwerk stroom kunnen leveren en afnemen. Maar op de hub moeten de deelnemers zelf de spelregels kunnen bepalen. Bij coöperatieve vormen kunnen deelnemers een financiële bijdrage leveren en als de businesscase positief is, kan bijvoorbeeld een bank ook een bijdrage leveren.”

Procesgeld voor de initiatiefase

Hoe de financiering van energiehubs er idealiter uit zou zien, willen Trommelen en Pennings van de aanwezigen weten. Om energiehubs te realiseren, is de beschikbaarheid van procesgeld om de initiatiefase te financieren een belangrijk element. Daarmee krijgt de energiehub een kickstart en kunnen langs gestandaardiseerde voorwaarden financiële middelen beschikbaar komen voor de realisatie.

Thomas Ticheloven weet dat standaardisatie helpt om financiering voor elkaar te krijgen. “Als ieder bedrijventerrein een eigen oplossing bedenkt, stappen financiers niet snel in. Goeddoordachte voorbeelden kunnen dienen als leidraad. Daarna kunnen we opschalen.” Henry Steenbergen, namens Rabobank een potentiële financier: “We missen voorspelbaarheid. Het helpt om een blauwdruk bij ondernemers en overheden neer te kunnen leggen.” Sijtsema reageert: “Hier kan een digital twin goed bij helpen, mits deze van de gewenste en juiste hoeveelheid data is voorzien. Op Hessenpoort kijken we of we dit samen met een bedrijventerrein in Medel (Gelderland) kunnen optuigen als pilot.”

Marc van der Steen laat weten dat de financiering modulair en flexibel moet zijn, zodat in de initiatiefase proactief gefinancierd kan worden en die financiering bij toekomstige ontwikkelingen kan worden aangepast. “De insteek moet zijn dat energiehubs het nieuwe normaal worden en niet alleen een eenmalig financieringsproject zijn.”

Volgens Bastiaan de Jonge helpt het als het Rijk financiële garanties biedt, zodat het eenvoudiger wordt energiehubs in de voorfase te ontwikkelen. Van der Steenhoven meent dat dat lokaal geborgd moet worden, waardoor vervolgens sneller tot een maatschappelijke businesscase (MaBuca) te komen is en de hub financieel rendabel kan worden. Van Dijk noemt dat een ‘mooi vertrekpunt’. Lucas Smits vertelt dat één centraal loket, waarbinnen alle stakeholders verenigd zijn, kan helpen om probleemstukken efficiënter te analyseren en beantwoorden.

Etienne Schiffelers, die 85 bedrijventerreinen ondersteunt in het parkmanagement, stelt dat wat betreft de procesfinanciering ‘het momentum niet is geregeld’. “In de financiering kan je niet alleen drijven op subsidies: alle bedrijven op het terrein of in de coöperatie moeten een bijdrage leveren. Maar vaak vergeten gemeentebesturen de ondernemers vroegtijdig in hun plannen tijdens het proces mee te nemen: dat moet wel gebeuren. En niet alle ondernemers geven prioriteit aan zulke hubs. Volgens mij moeten bottom-up initiatieven ontstaan om draagvlak te krijgen. De visie moet van bovenaf komen en over de lange termijn blijven vaststaan.”

Voorbeeld uit Zwolle

Eén voorbeeldproject is de Smart Energy Hub Zwolle op bedrijventerrein Hessenpoort, waar 60 bedrijven zijn gevestigd. Dat gaat om grote bedrijven, zoals IKEA en Wehkamp, maar ook MKB’ers. Parkmanager Ilse Sijtsema neemt, samen met een projectgroep waarin de ondernemers vertegenwoordigd zijn, het bottum-up-initiatief om dat te bewerkstelligen. “Wij onderzoeken hoe we energie kunnen opslaan, converteren en vraag en aanbod beter kunnen afstemmen. Enkel een batterij-oplossing gaat zo’n 1 miljard euro kosten. Er is dus eigenlijk een mix aan verschillende oplossingen nodig. Om daar een financieel rendabele businesscase van te maken, is een heel pakket aan maatregelen nodig.”

Vaak is het nog wel uitzoeken hoe alles geregeld moet worden. Daarom zijn voorbeelden belangrijk, om van te kunnen leren. Zo heeft de energiecoöperatie Schiphol Trade Park een balanceringsovereenkomst afgesloten met netbeheerder Liander om te zoeken naar een innovatieve en duurzame oplossing voor het capaciteitsprobleem. Sijtsema: “In Zwolle hebben wij met de ondernemers op ons terrein ook een energiecoöperatie opgericht en kijken met onze netbeheerder Enexis naar zulke oplossingen.”

Daarbij is het belangrijk dat een meerderheid van de deelnemende partijen een mandaat geeft om meetdata uit te wisselen, weet zij. En, geeft Schiffelers als tip: “Spreek goed af met de netbeheerder dat dat niet voor één project is, maar voor langere tijd. Anders moet je na één project opnieuw mandaten verzamelen.”

In een deelsessie praat Sijtsema vervolgens verder over haar Zwolse voorbeeld. De uitkomsten uit dat gesprek vat Maya van der Steenhoven als volgt samen: “De techniek, de capaciteits- en de energiemanagementsystemen zijn er allang. De contracten en de kennis zijn ook beschikbaar, net als de energiehandelsplatformen daarachter. Maar het belangrijkste zijn toch de mensen. Veel coöperaties zijn nu afhankelijk van goed functionerende ondernemers, die dit er in hun vrije uren bij doen. Als dat zo blijft hebben we in de toekomst een fiks probleem.”

Voorbeeld uit Zutphen

Joris Benninga deelt in een andere deelsessie de belangrijkste leerpunten die hij tegenkomt bij Smart Energy Hub Zutphen. Goos Lier vat samen wat er is besproken: “Organisatie van eigenaarschap van het collectieve deel van een energiehub is cruciaal. Het is belangrijk afspraken over capaciteitsgebruik van aansluitingen, opwek, levering en vraagsturing in onderlinge contracten te gieten. Die vormen de basis voor collectieve overeenkomsten met bijvoorbeeld netbeheerders en dienstverleners op het gebied van grid control en energiehandel, zodra de eerste samenwerking er is, kan een collectief opschalen in de regio. Maar het blijkt wel een moeilijke puzzel.”

Emiel Trommelen, ten slotte, voegt toe dat het de kunst is om het geheel niet te complex te maken. “Begin klein en bouw langzaam uit. Het is ook zaak gemeenten in de juiste coördinerende of faciliterende rol te krijgen.”