‘Te veel energie aanvragen moet niet meer kunnen’

Energie-consultant Naut Loots (Taskforce Amsterdam) over het succes (of falen) van een energiehub, tijdens de negende kennistafel Energiehubs van Stevin en Acquire Publishing.

Tijdens deze kennistafel stond het thema samenwerken centraal. Samenwerking tussen stakeholders die een succesvolle energiehub moeten realiseren, zoals gemeenten, vervoerders en vervoerautoriteiten. En samenwerken in termen van het meekrijgen van de eigen interne organisatie. Conclusie: de kwaliteit van samenwerken bepaalt het succes. Aanwezig waren: Leo Vliegenthart (RET), Ron Bakker (HTM), Joris Benninga, Ferry Smith (ANWB), Paul Broos (ElaadNL) en Naut Loots (gemeente Amsterdam).

In zijn inleiding introduceert Rogier Pennings (Stevin) dat ‘publiek/private samenwerkingen gezien kunnen worden als een reparatiestrategie voor falende ordeningsvormen’. Een interessante maar wat negatieve insteek, volgens de tafelgasten. Want samenwerken biedt juist ook kansen om efficiënter te werken of om meer waarde toe te voegen. Waarbij alle publieke- en private partijen in een win-winsituatie elk hun eigen toegevoegde waarde kunnen leveren. Zeker als de samenwerking is ingericht op de gestelde doelen, als de vorm van samenwerking dus de functie volgt. 

Als veel voorkomende uitdagingen om succesvol samen te werken wordt als eerste kennisdeling genoemd. Kijkend naar oplossingen, pleiten de tafelgasten voor het principe ‘alles delen, tenzij’ in plaats van ‘niets delen, tenzij’ zoals nu vaak het uitgangspunt is. Ook te weinig bewustzijn van het gezamenlijke doel, echte betrokkenheid, verschillen in tijdslijn, onduidelijkheid over rolverdeling en eigenaarschap of het spreken van een andere taal worden genoemd.

Organisatie energiehubs

Vervolgens presenteert Naut Loots (Energy Consultant bij gemeente Amsterdam en vanaf het begin betrokken bij de Taskforce Congestie) een voorbeeld van samenwerking bij Energiehubs, die nu in Amsterdam wordt onderzocht: de coöperatie. Want in Amsterdam vindt congestie op het elektriciteitsnetwerk plaats, waardoor (groot)verbruikers in sommige delen van de stad hun aansluiting niet kunnen verzwaren, of niet kunnen worden aangesloten. Het netwerk moet met een factor 3 tot 4,5 worden verzwaard richting 2050. Daarnaast blijkt dat de huidige infrastructuur niet ten volle wordt benut, terwijl dat technisch wel mogelijk is. Hiervoor is nieuwe wet- en regelgeving nodig, die na 2022 geïmplementeerd wordt, maar waarvoor nu dringend een versnelling nodig is.

Met de coöperatie is het betreffende gebied in staat om gezamenlijk het verbruik en de opwek van energie te optimaliseren, bijvoorbeeld via opslag. Zodat minder van de bestaande infrastructuur van de netbeheerder wordt gevraagd en daardoor ook minder verzwaringen benodigd zijn.

In de gedefinieerde ideale situatie zijn opwek, verbruik en opslag van energie in het gebied geoptimaliseerd en werken consumenten, producenten en prosumenten samen om energievraag en aanbod af te stemmen op elkaars behoefte. Zo is er een optimalisatie van de benutting van de infrastructuur van de netbeheerder door continue belasting in plaats van pieken.

Inmiddels krijgen netwerkbeheerders steeds meer ruimte voor slimmere en flexibelere contracten met klanten. Maar volgens de huidige wetgeving zijn er nog een aantal juridische uitdagingen, wat betekent dat het huidige systeem de ideale situatie niet kan realiseren. Er is een leemte in de organisatie van het ideale systeem. De vraag rijst: welke partij kan deze leemte invullen? Energie managen is geen publieke taak van de gemeente - alhoewel de gemeente, Liander en andere partijen in het gebied hier wel baat bij hebben. Partijen kunnen zich gezamenlijk verenigen, maar hebben hier wel hulp bij nodig. Ze zijn in bijna alle gevallen niet deskundig, maar worden geacht om eigenaar te zijn. De materie is ingewikkeld en complex en behoort niet tot hun eigen kerntaak. Er is een nieuwe entiteit nodig die lokaal het energiesysteem beheert en organiseert.

Coöperatie opzetten

Op dus naar een nieuw soort coöperatie, met gedeeld eigenaarschap van het energiesysteem. Partijen per gebied zijn onderdeel van een soort vereniging die samenwerkt op het energievraagstuk en als één entiteit, danwel via een aggregator, de interactie met de netbeheerder heeft. In samenwerking met energieplanologen en deskundige partijen worden mogelijkheden op het net, nu en in de toekomst, onderzocht.

Er wordt daarbij gewerkt in drie fases:

• Planologie brengt de functies, elektriciteitsvraag en opwekmogelijkheden in een gebied in kaart. Bepaalt de toekomstplannen in een energiegebiedsplan. Stelt kaders op die aansluiten bij de lange termijn ontwikkeling en behoeftes.
• Ontwerp & uitvoering zet om van wat gepland of aanwezig is (planologie), naar een ontwerp van infrastructuur (opwek, opslag, kabels), besturingsinstallatie en software. En verzorgt de aanleg van benodigde infrastructuur: kabels, installaties van opwek en opslag en besturingssysteem).
• Management voert daadwerkelijk uit. Beheert energie realtime met behulp van software en optimaliseert continu energievraag en -aanbod. Waar nodig gebruik makend van de opslag. En ze berekent energiekosten naar partijen door.

Het opzetten en organiseren van een coöperatie op gebiedsniveau vergt uiteraard een investering in tijd, energie en geld voor de betrokken partijen. Echter, het levert op termijn ook veel op. In termen van tijd, geld, ruimte en commitment.

Vragen en antwoorden

De presentatie is met interesse gevolgd door de tafelgasten. En leidt tot tal van vragen en reacties. Waar ook Loots als pionier nog niet altijd het antwoord op heeft, geeft hij aan. We zetten er een aantal voor u op een rij:

• Iedereen vraagt voor zichzelf en dus ruim een nieuwe aansluiting aan, vaak tot wel 30 procent ‘te veel’. Dit soort ‘handdoekje leggen’ moet niet meer kunnen. En belangrijker: het is overbodig. Begin dus eerst met het maken van een gezamenlijke goede netanalyse, die een reëel beeld geeft van de te verwachten pieken. Zorg dat het enigszins past en zorg er samen voor dat het ook echt gaat werken. 
• De wet wordt te vaak als excuus gebruikt waarom dingen niet zouden kunnen. Houd energiebedrijven scherp om onderscheid te durven maken tussen wat volgens de wet mag en eigen beleid. Wees niet bang af en toe de ACM in te schakelen, om de grenzen van het huidige systeem duidelijk te maken. 
• Netbeheerders komen zelf niet met een dergelijke aanpakken, omdat zij dat momenteel niet kunnen en mogen. Pak daarom zelf de ‘energieplanologie’ op.
• Neem de impact op de omgeving vanaf het begin ook mee, zoals bijvoorbeeld de ruimtelijke impact van infrastructuur (onderstations, kabels, et cetera.) Dit wordt vaak niet of te laat gedaan en kan grote vertraging of andere problemen opleveren.
• Moet het Rijk niet meer regie nemen om onderlinge verschillen tussen gebieden niet te groot te laten worden? Loots denkt dat specifieke en lokale kennis noodzakelijk is om lokale optimale systemen te realiseren. Het Rijk zou kaderstellend moeten werken.
• Hoe werkt dit model bij bestaande terreinen? Volgens Loots doet het Havenbedrijf in Amsterdam daar momenteel onderzoek naar.
• De bereidheid om kennis te delen is vooral aanwezig als er op korte termijn een probleem dreigt. Net als de bereidheid tussen ondernemers onderling om er samen uit te komen.
• De hokjesgeest binnen gemeenten helpt niet, al worden daar wel stappen gemaakt. 
• Maak een goede afweging waar de rol van de overheid ophoudt en die van de ondernemer begint. Want ondernemers kunnen en moeten een deel van hun groei en innovatie ook echt uit eigen zak financieren.
• Overweeg een ‘fixer voor congestieproblemen’, die kortetermijnoplossingen realiseert én waardevolle kennis opbouwt die elders gebruikt én ingezet kan worden voor langetermijnbeleid. 

Over de Kennistafels Energiehubs

Een energiehub is een slim ingericht netwerk van bestaande en nieuwe elektriciteitsinfrastructuur dat elektrische vervoersmodaliteiten en omgevingspartijen op en rondom knooppunten (zoals mobiliteit en logistieke bedrijventerreinen) voorziet van elektriciteit tegen zo laag mogelijk maatschappelijke kosten. 

In een reeks Kennistafels onder leiding van Emiel Trommelen en Rogier Pennings, twee experts van Stevin Technology Consultants, passeren tal van aspecten de revue die spelen bij het succesvol opzetten en implementeren van Energiehubs: strategie, regie, financiën, samenwerking, data, wet- en regelgeving. Meer weten of deelnemen? Neem contact op met Rogier Pennings (pennings@stevin.com).