Toegankelijkheid is een procesdingetje

Met de ratificatie van het VN-verdrag voor de rechten van de mens staan niet meteen alle Nederlandse gemeenten in de rij om hun openbare ruimte toegankelijk te maken. Maar: “Het onderwerp wordt wel steeds bekender”. Aan het woord is stedenbouwkundige Annemieke Molster, tevens een van de sprekers tijdens Biind Brainz.

 

Nee, er is niet heel veel veranderd in de opdrachten die ze van gemeenten krijgt als het gaat om toegankelijkheid. “Maar dat had ik ook niet verwacht. Het verdrag is dan ook niet bindend. Je krijgt geen tik op je vingers als je als gemeente niet toegankelijk bent. Aan de andere kant heb ik wel het idee dat het onderwerp beter op het netvlies is komen te staan. Misschien doordat het verdrag in het nieuws is geweest, of door de vergrijzing. Maar ook door de komst van de Omgevingswet, die ervoor zorgt dat de integratie met andere domeinen wordt bevorderd.” Die Omgevingswet kan sowieso een stimulerend effect hebben, vindt Molster. “Momenteel zie je nog vaak dat toegankelijkheid te beperkt en te laat in de plannen wordt meegenomen. Met de Omgevingswet hoop ik dat het onderwerp eerder aan bod komt.”

Wat Molster betreft is een toegankelijke openbare ruimte niet alleen zo ingericht dat mensen met een beperking zich veilig kunnen verplaatsen. “Eigenlijk is de basis dat er iets is om heen te lopen. Dat betekent bestemmingen op loopafstand. Dat kan de supermarkt zijn of een bushalte, maar ook een bankje als doel bij een ommetje. Daarna volgt toegankelijkheid en veiligheid en pas als kers op de taart comfort en aantrekkelijkheid.” Molster pleit verder voor een goede balans tussen drukte en rust. “Afwisseling is leuk, maar chaos niet. Andere mensen op straat en op de stoep is gezellig en sociaal veilig, maar al te druk verkeer is weer niet fijn.”

 

Vooral in kleinere kernen verdwijnen steeds meer voorzieningen. Voor een supermarkt, geldautomaat of een brievenbus kan je lang niet meer overal terecht. “Tegenwoordig bezorgt de supermarkt aan huis, zodat je als oudere zelfredzaam zou zijn. Maar dat is eigenlijk niet wat je wil. Want die oudere komt niet meer buiten, is niet meer in beweging.” Voor dit verschijnsel heeft Molster niet direct een hapklare oplossing. “Er zijn wel enkele gemeenten waar een groep vrijwilligers een supermarkt draaiende houdt, maar gebeurt nog maar mondjesmaat. Bovendien is dit iets waar ik als stedenbouwkundige niet direct invloed op heb. Misschien zou de overheid winkels als Albert Heijn moeten dwingen om in kleinere dorpen een minder rendabele winkel in stand te houden, maar dat zal wel als betuttelend worden gezien. Ik vind wel dat bij dit soort economische ontwikkelingen alleen de schaalvoordelen worden benoemd en niet de schaalnadelen. Je zou een complete kosten-batenanalyse moeten doen. Dan zie je dat het verdwijnen van voorzieningen ook geld kost, omdat bijvoorbeeld ouderen of mensen die afhankelijk zijn van lopen hierdoor minder in beweging zijn.

Waar Molster wel invloed op heeft is het ontwerp van een openbare ruimte. Toegankelijkheid is daarin voor opdrachtgevers niet altijd een prioriteit. Is het te duur? Of te moeilijk? “Geen van beiden denk ik. Volgens mij is het voor een procesdingetje. Je moet al met ontzettend veel zaken rekening houden en dan komt toegankelijkheid er ook nog eens bij. Soms krijg je het idee dat een gaaf ontwerp vernacheld kan worden doordat er ineens allerlei toegankelijkheidseisen bij komen kijken. Slechtzienden willen bijvoorbeeld graag veel kleurcontrasten om hun weg te kunnen vinden, terwijl je als ontwerper misschien gaat voor een rustig kleurbeeld. Dat stelt de ontwerper voor lastige keuzes. Daarnaast heb je ook met heel veel andere eisen te maken en die belangen zijn soms tegengesteld.”

Molster neemt klimaatadaptatie als voorbeeld. “Ik werd door een gemeente gebeld die alle stoepen wilde ophogen, om zo meer waterbergingscapaciteit te creëren. Maar hoge stoepen maken ook dat je langere hellingbanen nodig hebt voor ‘mensen met wielen’, zoals mensen met een rollator of in een rolstoel. Daar is vaak geen ruimte voor.” Bij het ontwerpen van een openbare ruimte houdt Molster niet alleen rekening met mensen met een fysieke beperking. Je moet ook denken aan kinderen, die door hun lengte minder overzicht hebben. En net als mensen in een rolstoel zijn jonge ouders met een kinderwagen in zekere zin ook beperkt. “Ik ga bij het maken van een ontwerp altijd uit van iemand die het net wat moeilijker heeft dan ik.”

Overigens is het volgens Molster niet haalbaar en ook niet wenselijk om de hele openbare ruimte toegankelijk te maken. “Ik probeer altijd het onderste uit de kan te halen en vind ook dat we best wel wat verder kunnen gaan dan nu het geval is. Maar soms heb je gewoon bijzondere plekken en is het niet mogelijk om die helemaal toegankelijk te maken. Ik was laatst in gesprek over wandelpaden met iemand van Wandelnet en zij gaf aan dat wandelaars het niet leuk vinden als alles geasfalteerd zou zijn, zij waarderen juist halfverharding. Dat betekent dat de rolstoel er niet goed overheen kan. Misschien moet je dan kiezen voor één rolstoeltoegankelijk pad en andere paden natuurlijker laten. Ook bij monumenten is het lang niet altijd mogelijk om alles toegankelijk te maken. Misschien lullig, maar dan moet een hellingbaan aan de achterkant van het gebouw volstaan.

Waar moet je als gemeente of ontwerper rekening mee houden als het gaat om een toegankelijke én aantrekkelijke openbare ruimte? Annemieke Molster heeft drie tips.

Annemieke Molster is een van de Biind Experts die tijdens Biind Brainz een sessie zal verzorgen over Toegankelijkheid. Meer informatie over het evenement vind je op www.biindbrainz.nl