Niet alleen voor de Vitruviusman, maar voor iedereen

PBTconsult, ingenieurs- en adviesbureau gespecialiseerd in de fysieke toegankelijkheid van de gebouwde omgeving, merkt dat toegankelijkheid hot and happening is. Eigenaren Robert de Kloe en Willem Jagersma hebben samen meer dan 50 jaar ervaring op dit vakgebied. Samen met hoofd bedrijfsvoering Hans Peter Herwig vertellen ze over hun doel: toegankelijkheid meetbaar maken.

“Toegankelijkheid is momenteel hot”, begint De Kloe. “Natuurlijk komt dat mede door het VN Verdrag voor mensen met een beperking. Maar nog steeds is toegankelijkheid vaak slechts een woord, wij willen het meetbaar maken. Dat is lastig als je het hebt over zoiets als bejegening, maar wij richten ons op de fysieke kant. We zijn dan ook een ingenieursbureau. We hebben het Handboek voor Toegankelijkheid vertaald naar waarden voor lengte, breedte, contrast enzovoort. Al deze waarden hebben we gebundeld in de Integrale Toegankelijkheid Standaard (ITstandaard). Architecten kunnen deze gebruiken bij het maken van een bouwkundig ontwerp dat toegankelijk is.”

Uit de rolstoelwereld

De ITstandaard is een aanvulling op het Bouwbesluit, dat slechts zeven punten over toegankelijkheid heeft opgenomen. “Het is verder aan de markt gelaten hoe hiermee om te gaan”, vertelt De Kloe. ‘De ITstandaard is ontwikkeld in samenwerking met Ieder(in), netwerk voor mensen met een beperking of chronische ziekte. We willen uit de rolstoelwereld treden en zorgen dat gebouwen en openbare ruimte voor iedereen toegankelijk zijn. Dus bijvoorbeeld ook voor lange mensen. Het Bouwbesluit richt zich op de Vitruviusman van Leonardo da Vinci (gezonde man van ca 30 jaar oud). En inderdaad, als je er zo uitziet, dan heb je geen problemen met toegankelijkheid. Echter, slechts 30 procent van de samenleving ziet er zo uit, de rest wijkt af. Je moet bouwen voor de mensheid, dus voor ons allemaal. En dat is een totaal andere opdracht dan bouwen voor de gemiddelde volwassen man.”

Tegelijkertijd weten De Kloe, Jagersma en Herwig heel goed dat ook onder mensen met een beperking verschillende wensen leven en dat je het niet iedereen naar de zin kunt maken. De Kloe: “Het is mens eigen om vanuit jezelf te redeneren. De ITstandaard is ontwikkeld voor de gemiddelde mens met een beperking. Maar iedere gehandicapte heeft het volste recht om eigen wensen te hebben.” 

Ervaringsdeskundigen betrekken

De heren van PBTconsult horen regelmatig dat gemeenten of architecten het lastig vinden om in te schatten in hoeverre de bestaande richtlijnen de wensen van mensen met een beperking vervullen. Vaak worden ervaringsdeskundigen betrokken bij het ontwerpproces, maar als deze mensen net andere behoeften hebben dan de gemiddelde gehandicapte, dan wordt mogelijk toch de verkeerde keuze gemaakt. Willem Jagersma: “De ervaringsdeskundigen die bij een project worden betrokken zijn individuen. Ze zijn ook maar een mens. En soms zijn ze niet de representatieve vertegenwoordiging van de groep. De criteria in onze IT-standaard worden gedragen door een brede achterban. Je moet met zo veel mensen rekening houden. De IT-standaard is daarin de balans.”

Dat PBTconsult ook een commercieel belang heeft bij de ITstandaard ontkennen de heren niet. “Het is alleen wel jammer dat we daar kritiek op krijgen”, vindt Jagersma. “Jaren geleden trok de overheid haar handen van toegankelijkheid af en moest de markt in het gat springen. Nu hebben we dat gedaan en wordt ons dat kwalijk genomen. Terwijl wij begonnen zijn vanuit belangenorganisatie Ieder(in). De Ontwerprichtlijnen voor Geleidelijnen hebben we voor Prorail, voor toepassing op stations, belangeloos in elkaar gezet. Deze systematiek is door CROW overgenomen. Helaas is niet iedere gemeente, en zelfs niet elke ervaringsdeskundige, daarvan op de hoogte. En dat zorgt voor verwarring.”

Bewustwordingsproces op gang

De ratificatie van het VN-Verdrag voor mensen met een beperking heeft heel wat teweeg gebracht, ook voor PBTconsult. Jagersma: “Er is een bewustwordingsproces op gang gekomen. Steeds meer mensen realiseren zich dat de wereld bestaat uit allerlei soorten mensen. En een heel aantal mensen is daardoor gemotiveerd bezig met toegankelijkheid en gaat er enthousiast mee aan de slag, zeker als er goede richtlijnen zijn.”

Jagersma erkent dat het goed toegankelijk maken van gebouwen en openbare ruimte geen sinecure is. “Enerzijds is het eenvoudig: als je je houdt aan de eisen uit de ITstandaard, dan is je gebouw toegankelijk. Maar de criteria gaan vrij ver. Ze houden veel meer in dan wat voorzieningen voor rolstoelers. Soms schrikt dat af. Gelukkig lopen we al een tijdje mee en weten we hoe we mensen op het juiste pad moeten houden en helpen we ze daarbij. We houden mensen voor dat ze de waarde van hun pand verhogen, dat houdt ze bij de les.”

Toegankelijkheid als duurzaamheidsaspect

De Kloe: “Naast nieuwe gebouwen en ruimten moet ook de bestaande bouw toegankelijk gemaakt worden. En dat is een veel lastiger dilemma. PBTconsult is bezig met de ontwikkeling van prestatienormen voor toegankelijkheid, te vergelijken met het energielabel. Aan de hand van die norm kan je bepalen op welk niveau van toegankelijkheid je nu zit en hoe ver je, op rationele gronden, kunt komen. Soms staan de kosten niet in verhouding tot de baten of past een lift simpelweg niet in het gebouw.”

Als laatste trend ziet Hans Peter Herwig dat toegankelijkheid door de samenleving in een breder perspectief wordt geplaatst. “Het onderwerp wordt steeds vaker meegenomen door duurzaamheidssystemen zoals bijvoorbeeld WELL en BREEAM, die de duurzaamheid van gebouwen meten en beoordelen. Toegankelijkheid wordt dan meegenomen in het Programma van Eisen en is daarmee dus een duurzaamheidsaspect. En daar hoort het ook.”