De invloed van geluid, niet te onderschatten

“Het auditieve aspect in de beleving van de fysieke leefomgeving wordt ernstig onderschat”, steekt Cobussen van wal. “Er is weinig beleid op dit vlak. Gek, want steeds vaker blijkt dat geluid een enorme impact heeft. Zeker nu steden steeds meer verdichten gaat geluid een belangrijke rol spelen in hoe mensen zich tot elkaar verhouden.” 

Beleving van geluid is persoonlijk 

Volgens Cobussen is er te weinig kennis en kunde rond geluid. “Meestal valt het onder de milieuafdeling en daar is maar weinig aandacht voor het onderwerp. Bovendien wordt geluid meestal in negatieve zin beschouwd. Er wordt pas actie ondernomen bij klachten over geluid. Ideeën om een auditief aantrekkelijke omgeving te creëren zijn er niet.” 

Uit onderzoek van de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) blijkt jaarlijks dat heel veel mensen geluidsoverlast ervaren, met name van wegverkeer. Maar hoe moeten we die cijfers interpreteren? Dat is niet zo klaar als een klontje. De beleving van geluid is namelijk heel persoonlijk. Cobussen: “Je hebt natuurlijk hard geluid dat het toegestane aantal decibels overschrijdt. Dat kan fysiek ongemak veroorzaken, als slapeloosheid, hoofdpijn of zelfs hartkloppingen. Maar het is lang niet in alle gevallen duidelijk dat klachten echt door het geluidsvolume worden veroorzaakt.” Cobussen legt het uit aan de hand van een voorbeeld waar iedereen wel eens mee te maken heeft. “Stel dat je buurman een feestje organiseert waarbij harde muziek gedraaid wordt. Als je die buurman graag mag, ben je meestal een stuk toleranter ten opzichte van de muziek, zeker als die buurman zijn feestje ook even heeft aangekondigd van tevoren. Echter, als je die buurman niet echt aardig vindt en hij niets heeft gezegd over het feestje, wordt het een heel ander verhaal. Kortom, de last die je ervaart van geluid heeft niet altijd te maken met het geluid zelf.” 

Overlast wegverkeer 

De grootste veroorzaker van geluidsoverlast is al jaren wegverkeer. “Een constante bron van geluid die overal is en die veel ergernis opwekt”, weet Cobussen. “Gelukkig veranderen er wel dingen. Denk maar aan stil asfalt en geluidsreducerende klinkers. Ook de elektrische auto maakt een stuk minder lawaai. Helaas kunnen we niet alle wegen aanpassen, dus we zullen ook moeten kijken naar andere maatregelen. Veel steden kijken naar het instellen van een maximumsnelheid van 30 kilometer per uur. Maar je kunt het ook rigoureuzer aanpakken en onderzoeken hoe de weg zich verhoudt tot de bebouwing en de rest van de omgeving. Een geluidsscherm is echt niet altijd nodig, ook groen kan geluid absorberen. Je moet dan natuurlijk wel het juiste groen kiezen: geen bomen die negen maanden per jaar kaal zijn, maar groenblijvende bomen en struiken.” Groen in de openbare ruimte kan geluid dus deels tegenhouden, het is ook goed voor het verminderen van hittestress en het opvangen van water. Maar in relatie tot geluid is er nóg een voordeel. “Als mensen uitzicht hebben op groen ervaren ze geluid anders, minder storend. Het visuele aspect beïnvloedt het auditieve. Zo blijkt maar weer dat zintuigen niet los van elkaar gezien kunnen worden.” 

De zaken die Cobussen noemt zijn geen overbodige luxe, nu steden voller en voller worden door de enorme woningbouwopgave die met name binnen stadsgrenzen opgelost lijkt te worden. “Veel mensen hebben de wens om in een geluidsgeïsoleerde omgeving te wonen. In Azië wordt al geëxperimenteerd met ramen die je open kunt zetten, maar waar alsnog een geluidsfilter op zit. En toch, niet iedereen stelt stilte op prijs. Sommige mensen houden van de levendigheid in de stad. Over het algemeen zien we dat mensen in lagere sociale klassen daar wel van houden, terwijl in de hogere klassen stilte meer wordt gewaardeerd.” 

Draai je gebouw 4 graden 

Verdichting gaat er waarschijnlijk ook voor zorgen dat er meer hoge gebouwen in steden komen te staan. Iets wat onherroepelijk invloed heeft op het geluid in zo’n gebied. “Dat klopt”, zegt Cobussen. “Helaas hebben architecten hier maar weinig aandacht voor én te weinig expertise. Uiteraard houden ze zich aan de normen die gelden, maar dat is niet voldoende voor een auditief prettige omgeving. We hebben in Nederland, net als in de Verenigde Staten, al gauw de neiging om alle gebouwen in een rechte lijn te plaatsen. Dat bevordert de weerkaatsing van geluid. Als je een gebouw al 4 graden draait ten opzichte van het gebouw ernaast, heeft dat een enorm effect. Het geluid kan zich dan verspreiden en verdwijnt uiteindelijk. Verder kan je gevelgroen toepassen, ook nog eens goed voor verkoeling, en door ornamenten aan te brengen in met name de plinten van gebouwen wordt geluid ook beter verspreid.” 

Zo op het oog simpele ingrepen met een groot resultaat. Toch gebeurt dit nog niet veel. “Terwijl dit wat mij betreft wel het ei van Columbus is. In Rotterdam adviseer ik bij een aantal stadsprojecten. En hoewel dit echt geen rocket science is, is het voor de betrokken projectleiders vaak letterlijk een ear opener.” Cobussen vindt het jammer dat in Nederland erg homogeen wordt gewerkt. “Het klinkt overal hetzelfde, een beetje verrassing zou mooi zijn. Daarom ben ik ook een beetje verliefd geworden op Berlijn. Daar wandel je het ene moment in een drukke straat, met veel winkels en kroegen waaruit muziek klinkt, en dan ineens kan je zo in een hofje staan waar het heel rustig en stil is.”  

Geluidskunstenaars 

Ondanks alle inspanningen om geluid te reduceren, zal het nooit overal helemaal stil kunnen worden, zeker niet nu het alleen maar drukker wordt in de stad. Het effect van stiller wegdek en elektrische auto’s word opgeheven door de toename van verkeer. Cobussen heeft daarom nog een andere oplossing: het toevoegen van geluid. “Op plekken waar overlast wordt ervaren kan je geluid toevoegen dat het lawaai van wegverkeer als het ware wegdrukt. Het geluid wordt daardoor weliswaar harder, maar ook aangenamer. Dit wordt nog maar erg weinig gedaan. Mijn pleidooi zou zijn om hier mensen voor aan te stellen die er echt verstand van hebben, geluidskunstenaars dus, componisten en andere musici. Want de drang naar stilte is behoorlijk betrekkelijk.” 

Een auditief aantrekkelijke leefomgeving draagt bij aan een goede beleving en de gezondheid van haar bewoners. Maar hoe krijg je dat voor elkaar? “De belangrijkste tip zou zijn om in een heel vroeg stadium mensen bij het project te betrekken die verstand hebben van geluid. En dan niet alleen van het meten van decibellen. Nu zie je vaak dat achteraf blijkt dat een bepaalde ruimte niet goed wordt gebruikt; slecht geluid kan daar een oorzaak van zijn en geluidskunstenaars kunnen dat mede oplossen.”