‘Kijk niet naar regels, maar naar de toekomst’

Gemeente Boekel haalde meermaals de landelijke media. Hoewel er nu een ontwikkeling gaande is die meer onder de radar blijft, is die niet minder interessant. Boekel is namelijk de plaats waar een door burgers ontwikkeld ecodorp gebouwd gaat worden waarop veel regels niet van toepassing zijn. Hoe? Dat vroegen wij ons ook af.

Het kleinschalige Boekel is altijd zelfstandig gebleven, zo vertelt  André van der Vleuten van de gemeente Boekel trots. “We hebben zelfs als ambitie gesteld dat elke burgermeester dat ook in stand houdt tot in lengte van dagen,” zegt hij. “Daar sloegen we met Driek van de Vondervoort de spijker mee op de kop. Wij waren indertijd door een aantal acties van hem als koplopergemeente aangewezen van de Omgevingswet.”

Het Boekels model

Gemeente Boekel heeft meermaals het nieuws gehaald. Zo wist het vroeger stand te houden tegen een VROM-inspectie, zodat een ontheffingsregeling voor mantelzorgwoningen behouden kon blijven. Ook het afschaffen van de welstandstoets en de invoering van de baliebouwvergunning wierp hoge ogen. “Wij hebben in een aantal stappen geleerd dat als je een mening hebt en je kunt die goed naar buiten brengen, je ver kan komen,” aldus Van der Vleuten.

“Als wij iets van regelgeving van Den Haag op ons bordje krijgen, vragen wij ons af wat we ermee kunnen. Wij vragen ons vooral af: wat heeft de inwoner eraan? We werken al zoals de Omgevingswet het gaat voorschrijven: kijk naar het initiatief, niet naar de regels.” Deze aanpak heeft de gemeente veel vrijheid gegeven in denken en doen, laat Van der Vleuten weten. 

Het heft in handen

Zo kwam de samenwerking met Ecodorp Boekel ook tot stand. Dit ambitieuze burgerinitiatief wil een dertigtal geheel duurzame woningen realiseren in een nieuwe circulaire wijk. De visie achter het ecodorp sluit in theorie helemaal aan bij Boekel – denken in kansen, niet in regels – maar praktisch gezien moet je altijd schipperen, vertelt Van der Vleuten: “De nuchtere inwoners van Boekel keken er aanvankelijk wat kritisch naar, zo van: ‘Dat wordt toch niks’. Wij gaven hen een kans.”

Het ecodorp ambieerde bijvoorbeeld een gebied van 6,5 hectare te bebouwen. “Dat is nu een perceel van 1,2 hectare geworden, maar daarnaast ligt wel nog een stuk grond voor een voedselbos,” vertelt Van der Vleuten. Wat vooral een uitdaging leek, waren de uiteenlopende materialen en eisen die het burgerinitiatief stelde aan hun nieuwe wijk. Die strookten niet met de wetgeving. “Wij namen daarom contact op met Monique Arnolds, programmamanager Crisis- en herstelwet, om te praten over het gebruik van glasschuim voor fundering, hennepkalk, groene daken, etc. Het eerste wat ze zei, is dat we een hele hoop van die zaken zelf mochten beslissen.”

Regels zijn regels, toch?

Van der Vleuten was, terecht, verbaasd over die opmerking. “Wij hadden verwacht dat we de wet nodig hadden voor een hele lijst aan materialen, maar dat blijkt mee te vallen. Het Bouwbesluit geeft aan wat er voor materialen gebruiken moeten worden, maar als de kwaliteit van andere materialen aantoonbaar even goed of zelfs beter is, dan mag de gemeente daar toestemming voor geven.”

Heeft de gemeente dan eigenlijk meer macht dan we denken? “Iedere gemeente mag zelfbeoordelingen toepassen. Wij merken wel dat veel gemeenten nogal benauwd zijn om iets te doen wat niet in het reguliere straatje past. Je moet stevig in je schoenen staan om te motiveren waarom je doet wat je doet.” Van der Vleuten geeft toe dat dit niet op grote schaal van toepassing is, het gaat om een uitzondering hier en daar, maar het is wel ‘een aanzet tot anders denken’.

Zo wist de gemeente in 2015 ook een afwijkingsmogelijkheid door te voeren voor het ecodorp. “Gedurende tien jaar mogen uitzonderingen gemaakt worden, bijvoorbeeld op afmetingen van een trap, daglichttoetreding, lagere plafonds, et cetera.” Je vraagt je misschien af: die regels zijn er toch niet voor niks? Van der Vleuten: “Klopt, maar wat kan er mis gaan? Het ecodorp wordt gebouwd door mensen die er zelf gaan wonen. Zij zijn de eersten die de afweging maken of iets veilig genoeg is. Bovendien moeten zij ook testrapporten laten zien.”

Vertrouwen

“Alle regels hebben een doel, maar of ze zaligmakend zijn? Dat is de vraag. Waarom moet een woonkamer een bepaalde hoogte hebben? Ik ken genoeg mensen die liever het systeem van tien jaar terug hebben om lager te bouwen. In zulke woningen zijn de mensen nog steeds gelukkig. Wij vinden dat de keus aan de mensen zelf is. Als het getest en goed bevonden is, waarom niet?”

Een ander, concreter voorbeeld is de wijze waarop huiseigenaren met hun woning omgaan, vertelt Van der Vleuten: “Het Bouwbesluit stelt eisen voor bijvoorbeeld ventilatie. Maar als iemand ergens gaat wonen en hier en daar een ventilatieopening dichtmaakt, is er niemand die ernaar omkijkt. Het wordt tijdens de bouw gecontroleerd, daarna niet meer. Die regels zijn zinvol, ja, maar belangrijker is hoe mensen ermee omgaan. Particulieren moeten er zelf wonen, die gaan heus niet zitten rommelen. Dat vertrouwen moet je ze geven.”

Leren van elkaar

Van der Vleuten ziet in dat opzicht de sector kantelen. Zo neemt het vergunningvrij bouwen toe, waardoor de verantwoordelijkheid steeds meer bij de bewoners komt te liggen. Een goede ontwikkeling, vindt hij: “Een ontwikkelaar bouwt driehonderd woningen en is weer weg. Als er problemen zijn, zit de bewoner daarmee. Iemand die zijn eigen huis maakt, gaat die risico’s niet nemen. Dat geldt ook voor de mensen van het ecodorp.”

“De bouw van de ciruclaire wijk geeft ons inzicht in nieuwe manieren van bouwen, zeker in het kader van het milieu. Wederom: dat kun je niet op grote schaal doen, want er moet ook regulier gebouwd worden, maar je moet blijven experimenteren. Is het goed? Dan kun je het breder toepassen. Zo niet, dan houdt het vanzelf wel op. Wij denken niet in rampscenario’s, maar kijken met een open blik naar de ontwikkelingen. Dat biedt ruimte voor de toekomst.”

Lees meer in Biind Magazine 2 2019

Hoe het burgerinitiatief Ecodorp Boekel tot stand is gekomen en wat de ambities zijn, lees je in Biind Magazine 2 2019.