Tekort aan ruimte voor werken en krapte arbeidsmarkt dwingt Utrecht tot scherpe keuzes

Utrecht heeft te maken met uitzonderlijke schaarste, zowel aan ruimte voor werklocaties (die mede door de woningbouwopgave extra onder druk staat) als aan voldoende en geschikt personeel. De regio staat dan ook voor uitdagende keuzes. Keuzes om de concurrentiekracht en de brede welvaart op peil te houden. Om die keuzes onderbouwd te kunnen maken, of in elk geval om de discussie er goed over te kunnen voeren, hebben Decisio en TwynstraGudde vier ‘extreme scenario’s’ ontwikkeld waarin de arbeidsmarkt en werklocaties van de toekomst in de regio Utrecht zijn verbeeld. 

Sterke uitgangspositie, belangrijke uitdagingen

Het vertrekpunt van de scenario-analyse is het huidige profiel van de regio. De regio Utrecht is een hoogopgeleide dienstenregio met een onderscheidend concurrentievermogen op Europees niveau. Toch loopt de regio tegen uitdagingen aan. Met name het (dreigend) tekort aan uitgeefbare bedrijventerreinen en de krappe arbeidsmarkt zijn hierin serieuze bedreigingen. 

Als onderlegger voor de scenario-analyse brachten zijn trends in kaart gebracht die van invloed zijn op werklocaties en de arbeidsmarkt in de regio Utrecht. Uit de trendanalyse destilleerden we de twee belangrijkste sleutelonzekerheden:

1. ontwikkelt de economie van de regio Utrecht zich naar een volledig op kennis gedreven economie of is straks sprake van een meer gemengde economie waarin ook veel ruimte is voor de (hightech) maakindustrie?
2. zal de economie zich voornamelijk lokaal of internationaal oriënteren?

Er is voor deze ‘sleutelonzekerheden’ gekozen omdat ze een sterke wisselwerking hebben met een groot deel van de andere trends. Ze geven mogelijke ontwikkelrichtingen weer. De sleutelonzekerheden vormen de twee hoofdassen de vier scenario’s (zie onderstaand figuur). In uitwerking van de scenario’s is uitgegaan van extremen, om op die manier een scherp gesprek te voeren over wat wenselijk is en wat minder wenselijke ontwikkelingen zijn. 

De scenario’s

In het toekomstbeeld Woon- en leefregio heeft het wonen de overhand in het ruimtegebruik. De economische activiteiten en het voorzieningenniveau zijn daaraan volgend en hebben een lokaal/regionaal bereik. Werklocaties transformeren grotendeels naar woongebieden. De ‘verzorgende’ economie (zorg, onderwijs, winkels, politie, vuilnisophaal etc.) blijft volop draaien. Regio-overstijgende, exporterende en kennisgeoriënteerde bedrijvigheid verdwijnt uit de regio. 

In het toekomstbeeld High Tech Dienstenregio is de kenniseconomie leidend en vormend in het ruimtegebruik en op de regionale arbeidsmarkt. De Utrechtse topsectoren (Earth Valley, Life Sciences & Health en Media & Gaming) zorgen voor innovatie en groeien snel, zijn ook aanjagers voor de rest van de economische groei in de regio. Er is voornamelijk groei in werkgelegenheid voor theoretisch opgeleiden, maar ook voor praktisch geschoolden blijft voldoende werk, werk dat door innovaties op een productievere manier uitgevoerd kan worden. In dit toekomstscenario is sprake van sterke regio -overstijgende samenwerking en internationale handel in kennis en diensten. 

In het scenario Global Industrial Player is sprake van een meer diverse economie dan nu, door de grote rol van technologische ontwikkelingen in de maakindustrie. De oriëntatie is internationaal, partijen werken intensief samen in clusters aan het ontwikkelen van nieuwe technologie voor producten en processen. De concurrentiekracht van de regio is sterk. Er is veel vraag naar arbeid, dat zorgt voor arbeidstekorten. Er is veel meer ruimte nodig voor werken en - mede daardoor - kunnen minder woningen gebouwd worden. 

In het toekomstbeeld Zelfvoorzienende regio is de economie sterk lokaal georiënteerd, vanwege geopolitieke onzekerheid, circulaire economie en de urgentie om te verduurzamen. In de regio ontstaat meer productie van goederen (kleinschalige maakindustrie, stadslandbouw) en diensten (zoals leisure, juridisch) die werken voor de bevolking van de regio. 

Meerwaarde van de toekomstbeelden

De uitgewerkte scenario’s geven een beeld van wat er in de toekomst mogelijk op de regio afkomt en wat de effecten zijn. Aan de regio Utrecht is vervolgens de vraag welke ontwikkelingen zij als wenselijk zien (hopes) en welke ontwikkelingen als minder wenselijk (feares); vanuit dat vertrekpunt kan zij haar beleid verder inrichten. 

Decisio en TwynstraGudde adviseerden met de futuring methode en effectenstudie de regio om op basis van de scenariostudie gericht te sturen op de economische agenda van de regio en om beleidskeuzes te maken passend bij de arbeidsmarkt en strategische ruimtelijke planning van werklocaties. Maak bijvoorbeeld scherpe keuzes in het ruimtelijk beleid - waar politiek veel aandacht is voor de woningbouwopgave - en geef daarin voldoende aandacht voor het werken dat evengoed een cruciale factor is in de Utrechtse brede welvaart.