Rondetafel Omgevingsvisie

In elk stadium sluit je aan?

De eerste vraag waar het panel zich over boog was hoe belangrijk het is om in een vroeg stadium alle stakeholders aan te sluiten.

In Zwolle gebeurde dat al in een heel vroeg stadium. In 2016 werd de eerste aanzet gedaan tot de ontwikkeling van de Omgevingsvisie. Eerst werden de trends en ontwikkelingen in kaart gebracht en werden diverse bijeenkomsten gehouden met bewoners, ondernemers en andere belangrijke partijen. De Omgevingsvisie die ter inzage werd gelegd kreeg 120 zienswijze, waarna het document op een aantal punten werd aangepast.

Pieter Delleman zet de discussie op scherp: “Eigenlijk zijn alle Omgevingsvisies hetzelfde. Elke gemeente wil groen, sociaal, veilig en bereikbaar zijn. Het versnippert vervolgens in de uitwerking. Je kunt niet alles, maar de keuzes die je maakt, moet je transparant maken richting de gemeenteraad. Want de dilemma’s die uit de visies komen, zijn vaak niet helder genoeg voor iedereen.”

Jenno Kootstra vraagt zich af hoe concreet de Omgevingsvisie is. “Je kunt het heel dynamisch of juist heel statisch opschrijven.”

Beheerders hebben vooral behoefte aan concrete kaders en uitgangspunten, weet Mieke Latijnhouwers. “Dan kunnen zij laten zien welk effecten en financiële consequenties dat heeft in de openbare ruimte.”

Vedder vertelt dat in ‘zijn’ Omgevingsvisie de mate van concreetheid wisselt. “Wat bij ons goed werkte was om alle afdelingen bij elkaar om tafel te zetten en te vragen wat hun wensen waren. Uiteindelijk landt alles in een gebied. En dan kijk je waar het botst. In ons geval bleek dat veel juist goed op elkaar aansloot. 

Soms paste het niet om alle uitdagingen te combineren. We hebben daarom gebiedsgericht werken geïntroduceerd. Als je alle wensen en uitdagingen tot achter de komma wil uitwerken, dan krijg je een onmogelijk plan. De Omgevingsvisie moet dan ook een wenkend en verleidend perspectief zijn.”

Draagvlak

Het volgende onderwerp was intern draagvlak. Is het enthousiasme overal aanwezig? Ondervinden sommige collega’s problemen in de uitvoering? Is intern draagvlak een issue? 

“Dat denk ik wel”, reageerde Annemie van Loon meteen. “Het kan niet anders dan dat je de uitgangspunten van de visie kent en die vertaalt naar je eigen werk. Niet alle mensen in een organisatie denken er hetzelfde over, dat hoeft ook niet, maar je mag niet uit de marge vliegen. Ook is er verschil vanuit functies tussen medewerkers. Bijvoorbeeld beheerders, de ogen en oren van een organisatie, kijken doorgaans anders dan planologen. Die werken op een hoger abstractieniveau en interpreteren de zaken anders. Beiden moeten weten wat er van ze verwacht wordt.”

Maar welke stappen kun je dan zetten om toch alle neuzen dezelfde kant op te krijgen? 

Van Loon adviseert om alles wat op een team of organisatie afkomt bij elkaar te brengen. Dus zowel de veranderingen in de organisatie als de Omgevingsvisie. “Het is niet zo heel moeilijk en maakt het logisch en behapbaar. Kijk op inhoud en proces welke thema’s je kunt verbinden, dat brengt focus en rust.”
“De vertaling zit in de casuïstiek”, vindt Pieter Delleman. “Elke afdeling ziet grote beren op de weg, terwijl we weten dat alles op te lossen is. De latente weerstand is lastig, ook omdat vroeger altijd in kokers werd gewerkt.”

“Door aan de slag te gaan met casuïstiek ontdek je waar je intern en extern moet samenwerken en wat dat vraagt. Dat gaat onder andere over werkprocessen en structuur, maar vooral ook over het verplaatsen in de context van de ander en die van jezelf daaraan kunnen verbinden. Kijk integraal naar gebiedsontwikkeling, waar liggen kansen en wat moet je gezamenlijk overbruggen?”, voegt Annemie van Loon toe.

Dit is precies de uitdaging waar ook Vedder mee zit. “Onze organisatie is ingericht op begrotingen, niet gebiedsgericht.” Latijnhouwer: “Datzelfde geldt voor budgetten. Zou het een idee zijn om per gebied een budget toe te wijzen?”

Wellicht is het goed om daarmee te experimenteren, oppert Marvin van Kempen. En dat is eigenlijk wat in Zwolle al gebeurt met het gebiedsgerichte werken, vindt Vedder. “Dat doen we heel serieus, eigenlijk kan je dat geen experiment noemen. Want hoe serieus neem je de bewoners van dat gebied als je gaat experimenteren?” Jenno Kootstra is dat met hem eens: “Met hoofddoelstellingen als gezondheid en veiligheid moet je niet te veel experimenteren.”

Rol adviesbureaus

Na een korte pauze werd de rol van adviesbureaus onder de loep genomen. In de oude situatie leverde je als adviesbureau iets op en was het klaar, weet Delleman. “De crux van de hogere ambities in de Omgevinsgvisie is dat je denkt vanuit gebruik en dat verandert elke keer.” Ook Kootstra ziet uitdagingen. “Verkeerskundigen zijn dun gezaaid, gemeenten kampen met een capaciteitsprobleem. Er zijn weinig mensen die de lange termijn bewaken. Hun expertise is lang niet altijd aanwezig bij het opstellen van een Omgevingsvisie, terwijl je jouw onderwerp wel zou moeten verdedigen.” De vraag bundelen lijkt geen optie. De verschillen tussen bijvoorbeeld Randstad en de rest van Nederland zijn te groot. Latijnhouwers vult aan: “Wij zijn een projectbureau dat vaak tijdelijk wordt ingehuurd, terwijl de ambities voor de lange termijn worden vastgesteld.”

In Zwolle is mede om die reden geen adviesbureau ingeschakeld bij de ontwikkeling van de Omgevingsvisie. “We hebben het helemaal zelf gedaan. Dat zorgt ervoor dat je met elkaar in gesprek moet. Ik kan me overigens voorstellen dat je wél een bureau inschakelt, het is nogal een project. Je moet goed bedenken wat je zelf doet en wat je uitbesteedt. En dat is de brug naar de uitvoering. Deze Omgevingsvisie is van mij en mijn team, terwijl er een hele organisatieverandering achter zit. En ik ben geen organisatiespecialist, dat is aan het MT.”

Van Loon herhaalt wat eerder in het gesprek aan bod kwam. “Hoe kan je als team betekenis geven aan de Omgevingsvisie? Koppel  dat je aan bestaande casuïstiek, maak werk met werk en concretiseer de bedoeling en uitwerking daarvan voor de verschillende functies. Op die manier breng je de visie tot leven.” 

In Zwolle gebeurt dat deels, maar men is ook in afwachting van het nieuwe coalitie en hoe die de portefeuilles verdeelt. Van Loon zou juist proberen om het kleiner te maken. Zo voorkom je dat mensen overspoeld worden. Dus vertalen naar het werk van bijvoorbeeld een vergunningverlener. De opgave afpellen, kortom.
Jenno Kootstra geeft een goed voorbeeld uit de beheerwereld. “De groenbeheerder heeft te maken met assets. Stel je hebt een boom, die ziet hij als zijn boom. Maar als je helder maakt aan welke doelen uit de Omgevingsvisie die boom bijdraagt, maakt je het ineens heel grijpbaar.”

Collega gemeenten

Kennisdeling tussen gemeenten gebeurt momenteel nog heel ad hoc, bekent Vedder. Er is wel contact met gemeenten waar Zwolle direct iets mee te maken heeft, maar dan vooral als het gaat om zienswijzen. Het gaat dan niet om kennisdelen. Structureel overleg staat niet direct op zijn wensenlijstje. “Dan heb je weer een overleg. Ik zou wel iets willen leren van gemeenten met een soortgelijke omvang als Zwolle. Een soort leerkring zou misschien een goed idee zijn.”

Aanwezig waren:

• Arjen Vedder – planoloog bij gemeente Zwolle. Medeverantwoordelijk voor het opstellen van de Omgevingsvisie, waarin verschillende opgaven samenkomen. Woningbouw, klimaatadaptatie, waterveiligheid, mobiliteit, duurzame energie en het menselijk kapitaal zijn de uitdagingen waar Zwolle voor staat.
• Mieke Latijnhouwers - teamleider bij idverde Advies. Elke dag bezig met de groene leefomgeving, adviseert bij strategisch groenbeleid. Merkt dat beheerders zich nog niet zo aangesproken voelen door de Omgevingsvisie.
• Jenno Kootstra – teamleider mobiliteit bij Antea Group. Vraagt zich af wat de Omgevingsvisie voor zijn vakgebied betekent en hoe de vertaling van de traditionele benadering naar de nieuwe praktijk eruit gaat zien. En: mag een adviesbureau een rol nemen in de Omgevingsvisie?
• Pieter Delleman - adviseur bij Spark Parkeren. Momenteel wordt parkeren pas laat in het proces aangesloten. Gaat dat met de invoering van de Omgevingswet anders zijn?
• Annemie van Loon - co-auteur van het boek Veranderen voor de Omgevingswet en programmamanager en trainer voor ontwikkelen en veranderen bij overheden. Ziet dat veel organisaties worstelen met de vraag hoe je ontwikkelingen concreet maakt voor medewerkers. Daarnaast zijn er enorme verschillen in de visies en werkwijzen van overheden.
• De rondetafel werd begeleid door Marvin van Kempen, hoofdredacteur van Duurzaam Gebouwd.