De straaD voor een beter leefklimaat

De straaD is een onderzoek naar hoe onze straten en buurten in de toekomst eruit kunnen en moeten zien om leefbaar en klimaatadaptief te zijn. Het onderzoek wordt gepresenteerd in een viertal (online) visuele kranten. Dit concept komt uit de koker van Stijn Koole, landschapsarchitect en partner bij BoschSlabbers. “Ik verwonderde mij altijd over het feit dat we onze leefomgeving zo inrichten volgens de handboeken, zonder daarbij in te spelen op alle vraagstukken van deze tijd, zoals energie en klimaatadaptatie”, vertelt Koole. De eerste straaDkrant is dan ook gericht op het agenderen van die vraagstukken.

Vier thema’s

Tijdens het onderzoek van BoschSlabbers zag Koole dat er in de praktijk nog veel misgaat: “De straten zijn minder sociaal, er is bijna geen groen, water wordt zo snel mogelijk afgevoegd en de energie-, data- en gasstromen zijn een rotzooi.” De eerste straaDkrant kijkt daarom naar wat er mogelijk is in onze straten. Denk aan meer ruimte voor water door het te bergen op diverse niveaus, of het opwekken en delen van (zonne)energie.

“We hebben ervoor gekozen om op vier punten te focussen: groen met meerwaarde, de stad als spons, sociaal & flexibel en efficiënte stromen. Op basis van die thema’s zochten we uit hoe de straat van de toekomst ingericht moet worden. Wij geloven dat die beweging nu al moet starten door kleine aanpassingen in onze leefomgeving te doen. Dat is effectiever dan wachten op rigoureuze maatregelen; de uitdagingen zijn al moeilijk genoeg.” De krant werd enthousiast ontvangen door diverse partners (zie onderaan de website een indrukwekkende verzameling), dus werd het tijd voor krant twee.

Sneller en slimmer

Hoe maken we de ambities waar? StraaDkrant 2.0 kijkt kritisch naar wie er aan zet is om deze opgaven op te pakken. Koole: “Wij concludeerden dat ze allemaal zelf kunnen starten; overheid, ontwikkelende partijen en ook de burgers zelf. Een eerste bezwaar is dan vaak: er is geen geld. Wij zagen dat het geld er wél is, maar dat die over minstens 136 potjes verdeeld is. Het is dus een kwestie van de juiste potten met elkaar te combineren. Dat werkt sneller en slimmer.”

In de tweede straaDkrant wordt uitgelegd hoe dat kan. Een gebrek aan ruimte voor innovatie wordt genoemd, waardoor kennis en kunde van aannemers niet optimaal wordt benut. Integraal aanbesteden is de oplossing: betrek partijen eerder, ga langdurige samenwerkingen aan en koppel ook beheer en onderhoud aan de totale opgave. Des te belangrijker: betrek bewoners en eigenaren  door in te zetten op gedragsverandering. Koole: “Niemand is écht in een hokje te duwen, maar je kunt wel kijken hoe je mensen kunt motiveren. StraaDkrant drie richt zich daarop: welke middelen gebruik je daarvoor, wat doe je wel of niet en op welk moment? Daar kun je als overheid op ingrijpen.”

Vuistregels

De eerste drie kranten richten zich specifiek op aanpassingen die nu mogelijk zijn in bestaande bouw. Er was behoefte aan meer: hoe kunnen we dit toepassen op de nieuwbouwopgave? Tijdens het ontwikkelen van deze vierde straaDkrant merkte Koole dat het koppelen van verdichting aan klimaatadaptatie hier een cruciale factor is. “We ontdekten dat verdichting vooral plaatsvindt op bedrijventerreinen, na-oorlogse wijken en dorpskernen. Als we daar niets doen aan klimaatadaptatie, wordt de opgave alleen maar groter.”

Daarvoor zijn elf vuistregels opgesteld, een soort tips & tricks om rekening me te houden als opdrachtgever of ontwikkelaar, maar ook is er gekeken naar instrumenten die in de huidige regelgeving kunnen helpen in de opgave. Koole benadrukt het gebruik van deze middelen, al is het maar om in de mindset voor klimaatadaptief bouwen te komen: “Ik zie regelmatig dat tenderfases mooi worden uitgedacht, maar dat er niet over details wordt gesproken, bijvoorbeeld hoeveel centimeter water er op een dak geborgen kan worden in verband met het gewicht en de deklaag. Als je dat niet vastlegt, wordt het ook niet meegenomen in de begroting. Dan wordt het lastig om die klimaatadaptatie vol te houden in het traject.”

Kritisch

Blijf dus kritisch op wat je wil, maar ook naar de mogelijkheden. Zo noemt Koole dat er binnen gemeenten nog wel wat moet veranderen: “Soms wordt er in een project beplanting gebruikt die geschikt is voor de omgevingsomstandigheden. Als die soorten echter niet op het assortimentenlijst van de gemeente staat, dan krijg je het plan er niet doorheen. Dan moet je uitwijken naar plantensoorten die minder geschikt zijn. Daarbij komt dat beheer vaak nog niet goed is aangehaakt bij de klimaatadaptieve ontwikkelingen; het loopt achter.”

Koole benadrukt dat het probleem niet bij beheerders zelf ligt: “Er zijn veel ambities, maar de middelen voor klimaatadaptieve maatregelen worden niet beschikbaar gesteld. Als we daarop blijven beknibbelen, dan kunnen we mooi dromen met zijn allen, maar dan komt het er niet.”

Tijd van leren

Ondanks de kritische blik van Koole is hij hoopvol naar de toekomst voor klimaatadaptief bouwen. “Het zijn nieuwe dingen waar we mee bezig zijn en het gaat hard met deze ambities. We moeten leren, als ontwerpers én als aanschuivende partijen, door te doen. Wees vooral scherp op wat je wil.” Zo geeft hij toe dat het een complexe opgave is. Veel is nog onbekend of niet in regels of normen gevat, zoals het bergen van water in de ondergrond. “Hoe doe je dat? Wie is daar verantwoordelijk voor? Daar gaan we het over hebben in de vijfde straaDkrant, waar we momenteel druk mee bezig zijn.”

Koole is ook trots op wat er al is bereikt. “Het is leuk om te zien dat veel partners, van ontwikkelaars en beleidsambtenaren tot ecologen, aan tafel komen. Acht jaar geleden zijn we met de observaties gestart en nu al zijn er zoveel enthousiaste mensen.” De vierde straaDkrant is begin 2020 gepubliceerd, met een vijfde op komst. Je kunt de kranten als pdf downloaden, of een fysiek exemplaar opvragen.

Tips voor natuur- en klimaatadaptief bouwen

Door het onderzoek voor de straaDkranten heeft Stijn Koole een brede blik op het werkveld gekregen. Wij vroegen hem naar zijn tips voor partijen die willen bouwen met de natuur.

• De uitvraag moet anders: stuur op ambitie, niet op restrictie. Durf te definiëren.
• Wees niet bang om meer te willen. Leg de lat hoger dan je in eerste instantie zou doen.
• Neem beheer mee in de ontwerpfase. Ga een dialoog aan met de aannemer en maak klimaatadaptatie een van de criteria waar je op toetst.
• Denk buiten de kavel. Het project eindigt niet bij het bouwkundig deel, maar is een groter geheel waar je een integraal plan op kunt maken.
• Stel als ontwikkelaar je verdienmodellen bij: niet terugverdienen in 4 jaar, maar in 25 tot 30 jaar. Dan loont het ook om te investeren in klimaatadaptatie. Neem kustversterking als voorbeeld: dat zijn ook 40-jarige onderhoudscontracten waarin goed nagedacht moet worden.
• Wees niet bang om te leren. Het is nog lang geen geschreven boek. 

Dit artikel is geschreven als onderdeel van het actieprogramma 'Klimaatadaptief bouwen met de natuur'. Lees meer over dit programma in de nieuwste editie van Biind Magazine, thema Natuurinclusief.