Samenwerking - 3 drempels te overwinnen

3 drempels overwinnen om tot samenwerking te komen 

“Ik werd onlangs geïnterviewd over de totstandkoming van Handreiking Nieuwe Woongebieden – groen met betekenis van voordeur tot landschap die ik heb mogen uitwerken voor de provincie Utrecht”, vertelt Anne-Mette Andersen. “Een van de vragen was wat me het meest was bijgebleven van het proces. Waar van stond te kijken was de homogeniteit van de samenwerkingen tot dan toe. Gebrek aan overlegmomenten tussen bepaalde groepen en binnen organisaties over het thema ‘groen bij woningbouw’ was er niet. Maar ik ontdekte dat hele kansrijke partijen, voor zowel inhoudelijke als financiële samenwerking, nog nooit met elkaar om tafel hadden gezeten.”  
 
In onderstaand artikel deelt Andersen haar kijk op hoe dit wél is gelukt voor het maken deze Handreiking en welke drie drempels ieder voor zich moet overwinnen om van credo naar concreet te komen als het gaat om ‘samenwerking’. 

Handreiking Nieuwe Woongebieden  

De Handreiking Nieuwe Woongebieden - groen met betekenis van voordeur tot landschap is gemaakt voor projectontwikkelaars en gemeenten om tot de juiste criteria en plannen te komen voor ‘groen’ bij uitleglocaties voor woningbouw. De basisgedachte is dat je waarde op de 5 P’s, People, Profit, Planet, Place en Public, moet creëren in al het groen dat je realiseert in de leefomgeving. Er worden hiervoor twee instrumenten aangereikt. Het ene instrument is ‘De Schijf van Vijf’. ‘Groen’ zou een antwoord moeten geven op de volgende vijf aspecten: Biodiversiteit, Toegankelijkheid, Waterbalans, De Gezonde Mens en Identiteit. Het tweede instrument is De Groene Schakeltheorie. Door aaneengesloten ‘groenschakels’ te realiseren in en om je woongebied, bereik je een samenhangend systeem van water en groen, waarbij je ook waarborgt dat de inrichting van ieder niveau van groen aansluit op de doelgroep. 

Samenwerking is een vereiste als je buiten de lijnen wil kleuren  

Er worden richtgetallen voor groen genoemd en er wordt op aangedrongen om ‘buiten de lijnen te kleuren’ van het bouwplot. Dat lukt alleen in co-creatie met uiteenlopende partijen en hiervoor is zowel inhoudelijke als financiële samenwerking nodig. Dat was voordat ik begon met de uitwerking van de Handreiking mijn conclusie van de huidige aanpak van ‘groen’ in onze leefomgeving: 

“Als je doet wat je deed, krijg je wat je kreeg  

en dat is een groot financieel tekort voor waardevol groen.” 

Als hulpmiddel is een Stappenplan in de Handreiking opgenomen, waarbij Stap 0 luidt: ‘Werk criteria uit in co-creatie’. Parallel aan de Handreiking is een financieringsstrategie uitgewerkt die uitgaat van dezelfde basisgedachte als de Handreiking; waardecreatie op de 5 P’s. 

(na vaststelling, in maart 2023, wordt de Handreiking Nieuwe Woongebieden in Biind nader toegelicht en gedeeld). 

DREMPEL 1 ‘Ieder mens vormt de center van zijn eigen leven’. 

Ik spreek regelmatig mensen met heel ander werk, om steeds input te krijgen voor mijn manier van werken in het ruimtelijke domein; ik werk altijd in co-creatie en ik werk volgens een Zandlopermodel dat veel overeenkomsten heeft met Design Thinking. Beide modellen hebben de volgende werkwijze: empathize, define, ideate, prototype, test. (Lees hier meer over het model aan de hand van het succes van de Maxi Cosy) 

In elke project begin ik met me inleven (empathize) in de situatie van betrokkenen. Wanneer zij met elkaar moeten samenwerken, begint het proces logischerwijs met dat zij zich in elkaars situatie inleven. Waarom dat schijnbaar veel moeite kost vertelde psychotherapeut Jens Leth onlangs in een gesprek over het AM Landskab Zandlopermodel: ”Het is niet zo gek dat mensen moeite hebben met empathisch inlevingsvermogen. Dat is namelijk niet hetzelfde als goed luisteren of medeleven tonen. Empathie betekent, dat jij écht in staat bent om je in te leven in iemand anders’ leven en emoties. Aangezien ieder mens het centrum van zijn eigen leven vormt, valt dat nog niet mee om echt te begrijpen hoe het is om een ander leven te leiden, met andere normen en waarden.” 

Toen ik met verschillende mensen in gesprek ging voor de Handreiking Nieuwe Woongebieden, over hun kijk op brede meerwaarde van groen, merkte ik dat wederom. Mensen van natuur- en milieuorganisaties begrepen niet dat dieren en planten niet onmiddellijk de belangrijkste plek krijgen in groen: ‘De Schijf van Vijf is teveel vanuit de mens geredeneerd’. Mensen uit de sociale sector zien het terugdringen van eenzaamheid, burn-out en depressie bij jongeren als de voornaamste taak van de (groene) leefomgeving: ‘Het gaat om ontmoetingsplekken, niet om biodiversiteit’. Projectleiders voor woningbouw zien een richtgetal voor groen als een enorme donkere wolk boven hun hoofd hangen, ‘want dat krijgen we financieel nooit voor elkaar en er moeten snel en veel woningen gebouwd worden’. Ieder zijn belang, ieder zijn taak die in het (werk)leven van die persoon het logische middelpunt vormt. Hoe kom je dan met elkaar tot een gedragen product, een Handreiking die werkt? 

Er is maar één manier om te oefenen met empathisch vermogen om zodoende te komen tot wat ik als ‘de gemeenschappelijke noemer’ bestempel. Dat is door met elkaar in dialoog gaan. Veel mensen beseffen dat. Drempel 1 is dus overwonnen, fijn! Maar waarom vindt de dialoog tussen al die verschillende partijen die te maken hebben met ‘woningbouw en groen’ dan niet plaats? 

DREMPEL 2 ‘Het voelt fijn om in je comfort-zone blijven’.  

Daarvoor hebben nóg een drempel te overwinnen. We moeten ook nog uit de comfortzone komen. Bedoel ik daarmee dat we met z’n allen moeten gaan bungeejumpen of op een podium gaan staan zingen om een goede samenwerking te krijgen? Nee (al zou dat vast een goede bijdragen leveren aan de teambuilding)! Het is eigenlijk veel eenvoudiger. Om tafel gaan zitten met de mensen die je normaal niet spreekt. Dat blijkt lastig te zijn.  

Er wordt van iedere partij verwacht dat er geen raakvlakken zijn of het voelt fijner om met mensen te spreken waarmee je ‘op een lijn zit’, dan kunnen er geen ruzies of misverstanden ontstaan. Maar daar ga je geen stappen mee zetten. Pas als de dilemma’s op tafel komen is er een kans dat je samen een oplossingsrichting vindt en dan pas heeft een Handreiking met handvatten, instrumenten en een stappenplan zin. Anders gaat er niets van gebruikt worden, juist vanwege de onopgeloste dilemma’s.  

Voor Handreiking Nieuwe Woonomgevingen zijn, naast veel kruisbestuivingen tussen overheden en de disciplines ‘landschap’ en ‘wonen’, de volgende partijen letterlijk met elkaar om tafel gaan zitten om opzet en mogelijk inhoud van de Handreiking te bespreken: Natuurorganisaties, LTO, Collectieven voor Agrarisch Natuurbeheer, Federatie particulier grondbezit, bewonersgroepen, projectontwikkelaars, Staatsbosbeheer en de adviseur voor ruimtelijke kwaliteit van de provincie. De partijen gaven aan dat ze voor welk thema, beleidsstuk of plan dan ook, nog nooit elkaar hadden gesproken. Nu wel, drempel 2 overwonnen! 

Maar toen volgde het commitment van iedereen om een Handreiking vast te stellen, waarvan er niet, zoals iedereen gewend is, een lineair proces ten grondslag van ligt.  

DREMPEL 3 ‘De westerse maatschappij werkt volgens lineair denken’ 

De Handreiking was voor mijn gevoel klaar om bestuurlijk vastgesteld te worden. Er kwamen van alle kanten positieve geluiden, draagvlak voor de handvatten, instrumenten en het stappenplan, maar omdat het werken volgens deze instrumenten nieuw is, kwamen er ook vragen: Wat moet je precies doen om antwoord te geven op de Schijf van Vijf, wat te doen als het richtgetal niet gehaald kan worden, kan het niet in een ‘smart format’ gegoten worden, kunnen we toe naar een afvinklijstje? Wellicht nodig om dit te doen alvorens de Handreiking definitief te kunnen maken.  

Nou nee, want daar bereik je géén kwaliteit mee. Iedere plek is anders, de mensen zijn anders, de bestaande water-, groen- en padennetwerken zijn anders, de potentie en de baten per gebied anders. Bovendien, dat de Handreiking klaar was om bestuurlijk vastgesteld te worden was voor mij niet hetzelfde als dat de Handreiking echt ‘af’ was. Dat is pas, volgens het principe van mijn eigen AM Landskab Zandlopermodel, wanneer de instrumenten en het stappenplan getest zijn in de praktijk met alle partijen die erdoor geraakt kunnen worden of input kunnen geven. De stappen van empathize, define, ideate, prototype en test kunnen anders uitvallen in de praktijk. De stappen geven input aan elkaar, het is dus geen lineair proces volgens het lineair denken. Het is een proces, dat gebaseerd is op conceptueel denken waarbij je een idee hebt, de omgeving laat inwerken op het uiteindelijke resultaat, dwarsverbanden ga leggen die er eerst niet waren en dus van tevoren de uitkomst van het proces niet ken.

Iets vooraf niet ‘in beeld’ hebben, uitkomsten niet exact kunnen berekenen of bedenken, dat is iets wat we in onze westerse maatschappij lastig vinden. Toch wint conceptueel denken, bijvoorbeeld ‘organisch werken’ steeds meer terrein, al is het vanwege het feit dat inspelen op veranderende omstandigheden tegenwoordig meer zekerheid geeft dan een vastomlijnd plan, die bij veranderde omstandigheden volledig de plank mis kan slaan en dus heel veel onzekerheid geeft. 

Ook deze derde drempel, van de gewoonte van lineair denken, is overwonnen. Er is een ‘testjaar’ afgesproken. De Handreiking wordt nu vastgesteld en daarbij ook het oefenen in de praktijk gedurende een jaar, volgens een globaal vervolgstappenplan met monitoringsmomenten. In co-creatie uiteraard.  

Wil jij ook het AM Landskab Zandlopermodel leren toepassen in je eigen projecten?  

Kom dan naar de masterclass van Anne-Mette Andersen ‘In 3 stappen naar succesvolle co-creatie’ op 28 maart a.s. in Utrecht.  

Anne-Mette Andersen draagt tijdens deze dynamische masterclass haar kennis over via talrijke praktijkvoorbeelden waarbij proces en resultaat van een ruimtelijk project, juist zonder een traditionele aanpak, beter zijn geslaagd. Je ervaart waarom ‘het omgevingscanvas’, ‘klankbordgroepen’ en ‘enquêtes’ tegen je kunnen werken en je maakt kennis met effectieve en verrijkende tools zoals een ‘digitale estafette’.  

Kijk hier voor meer informatie en aanmelden