Pientere Tuinen: meer dan alleen een tuinenproject

Pientere Tuinen is een driejarig participatie- en onderzoeksproject om inwoners voor te lichten, inzicht te bieden met data en te activeren een bijdrage te leveren aan de vergroening van hun tuin. Het is al iets meer dan een jaar geleden dat de eerste ideeën voor Pientere Tuinen het levenslicht zagen. “We hadden een gesprek met stichting Steenbreek”, vertelt Arjen Hof van WeCity, een bedrijf dat de realisatie van leefbare en duurzame steden stimuleert door data en technologie op een slimme manier in te zetten. Ook in het Project Pientere tuinen spelen data een belangrijke rol. “Steenbreek geeft bewoners al lange tijd advies over het vergroenen van tuinen. Dat advies wilden ze meer op maat maken, rekening houdend met kenmerken van de tuin, zoals grondsoort, hoeveelheid verharding en de beplanting, maar ook zaken als gezinssamenstelling of de buurt waarin iemand woont. Het werd een citizen science project, waarbij mensen een bodemsensor in de tuin plaatsen. Met de gegevens die we daaruit halen, kunnen we hopelijk een advies op maat geven. We wisten echter dat we daarmee in eerste instantie vooral de usual suspects zouden bereiken, mensen die vaak al een groene tuin hebben.” 

Diverse motieven voor versteende tuin

Om een breder inzicht te krijgen zochten WeCity, Steenbreek en de Future City Foundation contact met hogeschool Van Hall Larenstein. “Zij hebben ervaring met onderzoek bij mensen met een versteende tuin, en kunnen motieven in kaart brengen, zonder daar meteen een waardeoordeel aan te hangen. De redenen voor mensen om een versteende tuin te hebben zijn divers. Soms hebben ze fysieke beperkingen, weinig geld te besteden of geen tijd/zin om een groene tuin te onderhouden. Met die informatie kunnen we nieuwe strategieën ontwikkelen, andere manieren om mensen aan te zetten om een groene tuin te maken. Rekening houdend met hun specifieke situatie.”

Gelukkig van groen uitzicht

Inmiddels zijn 1200 bodemsensoren geplaatst, zowel in groene als in versteende tuinen. Een groot deel daarvan staat in de provincie Utrecht, een van de strategische partners van Pientere Tuinen. Namens de provincie is Stephen van Aken als innovatiemanager betrokken. “In ons Innovatieprogramma Gezonde Leefomgeving zoeken we in het kader van innovatie naar manieren om burgers te betrekken, citizen science toe te passen en kijken we naar de rol van digitalisering bij het vergoenen van de tuin en de leefomgeving. Dat is belangrijk omdat uit onderzoek van de WUR blijkt dat mensen gelukkiger worden van groen uitzicht en dan met name van uitzicht op eigen groen. Dat is in tegenspraak met de ontwikkeling waarbij we steeds meer verdichten. Daarnaast dragen groene tuinen natuurlijk bij aan het opvangen en vasthouden van water en het tegengaan van hittestress. De afdelingen klimaatadaptatie en biodiversiteit van de provincie financieren dan ook mee. De vraag is hoe burgers hier een bijdrage aan kunnen leveren. Hopelijk geeft Pientere Tuinen antwoorden op die vraag.”

“Niet iedereen beseft dat tot wel veertig tot vijftig procent van het oppervlak in steden in Nederland privé eigendom is. Er zijn 5,5 miljoen tuinen en die hebben samen een oppervlak ter grootte van 90.000 voetbalvelden. Als je dat niet meeneemt in je beleid mis je een belangrijk deel”, stelt Hof. 

Wat is een groene tuin?

Uit de eerste resultaten van de data die bodemsensoren ophalen blijkt onder meer dat het percentage verharding bij kleine tuinen veel invloed heeft op de temperatuur in een tuin. Het lijken geen wereldschokkende inzichten, dat een grijze tuin warmer is dan een groene mag inmiddels bekend zijn. Welke toegevoegde waarde heeft Pientere Tuinen dan? “De invloed van planten en bomen op de temperatuur is inmiddels bij de meeste mensen wel bekend”, geeft Hof toe. “Maar wat is precies een groene tuin? Veel mensen weten niet dat een droog grasveld in de zomer bijna net zo heet kan worden als tegels. Gecombineerd met het feit dat tuinen al decennialang steeds kleiner worden, is het belangrijk om te laten zien dat je met kleine ingrepen vaak al een groot effect kunt bereiken. Dat speelt nog meer bij bodemvocht. Dat is een nog complexer en onbekender onderwerp. We steken daarom veel energie in bewustwording. Om meer inzicht te krijgen in de verschillende relaties, wordt al samengewerkt met het project Delft Meet. Daar hadden 30 inwoners al een weerstations geplaatst, en ze hebben nu ook een PientereTuin sensor. Door dit te combineren komen we meer te weten over de relatie tussen neerslag en bodemvocht.” 

Het doel van Pientere Tuinen is om door te groeien van de huidige 1200 bodemsensoren naar 5000. Dat geeft het project tevens de kans om integraler te werk te gaan. Want hoewel het initiële doel is om tien procent meer groene tuinen in Nederland te krijgen, is het blikveld de afgelopen maanden breder geworden. Hof: “Binnenkort integreren we de bomenmonitor van Cobra Groeninzicht, in Pientere Tuinen. Bewoners kunnen ons helpen om meer informatie over bomen te krijgen, zij krijgen daar inzicht in de milieubaten van bomen voor terug.” Van Aken vult aan: “We kijken ook naar welke invloed verschillende type bomen hebben op de biodiversiteit. En het is het ultieme doel om daar bewoners bij te kunnen betrekken.”
Scholenproject
Dat lukt tot nu toe heel goed in Utrecht. Maar van Van Aken mag er nog wel een schepje bovenop. “We zien wel dat er relatief meer deelnemers in het oosten van de provincie, rond de steden De Bilt en Zeist meedoen. In het westen, bij Lopik en Mijdrecht is dat minder. Daar wonen sowieso wel minder mensen, maar misschien komt het ook doordat daar meer polder en landbouw is. Daar gaan we nog wel extra op inzetten.”
“Ik vind zelf dat Stephen trotser op zichzelf mag zijn”, aldus Hof. “Provincie Utrecht is een van de weinigen die als initiator en facilitator mensen in beweging krijgt. Dat doen ze onder meer door 500 mensen te voorzien van een bodemsensor.”

Andere terreinen waar Pientere Tuinen zich op richt is een scholenproject. “Een van de beste manieren om bewoners in beweging te krijgen is via kinderen. Daarom ontwikkelen we samen met IVN een lespakket voor basisscholieren. In de hoop dat kinderen die informatie meenemen naar huis. Ook bij dit project is de provincie Utrecht initiatiefnemer.”

Van Aken: “Het is onze rol als provincie om het eerste dominosteentje in beweging te zetten. Daarmee kunnen we Pientere Tuinen koppelen aan andere initiatieven, bijvoorbeeld bedrijventerreinen. En het is ook aan ons om gemeenten aan te haken. 27 november hebben we een werkconferentie waar alle deelnemende partners naartoe komen, hopelijk komen daar ook heel veel gemeenten op af.”

Meer vragen, meer verbindingen

De resultaten uit Pientere Tuinen kunnen daarnaast ook gedeeld worden met projectontwikkelaars. “Zo kijken we naar afspraken die een projectontwikkelaar met bewoners kan maken over de tuin”, vertelt Hof. Al met al rollen er best veel zaken uit het project Pientere Tuinen, ziet Hof ook. “Het was niet meteen ons doel om dit zoveel dwarsverbanden te leggen. In eerste instantie was het doel om bewoners te stimuleren hun tuin groener te maken. Gaandeweg ontstaan er steeds meer vragen en nieuwe verbindingen. Hoe snel het project zich verbreed heeft verrast ons ook wel een beetje. Tegelijkertijd, als je wil werken aan een gezonde leefomgeving, kijk je nu eenmaal niet alleen naar bodemvocht.”

De looptijd van Pientere Tuinen, dat sinds het voorjaar van 2023 loopt, is zeker drie jaar. Hof: “We hebben met opzet gekozen voor een langere periode. Het stikt van de pilots die maar een half jaar duren. Wij nemen echt de tijd. Dat geeft ons de kans om de komende maanden een enquête over gedrag uit te zetten, dieper in de data te duiken en het scholenproject op te zetten. Met nog steeds als belangrijkste doel om tien procent meer groene tuinen in Nederland te realiseren. We hopen dat dat er toe leidt dat nog meer organisaties gaan meedoen.”