Living Lab Roosendaal: de gebruiker centraal

Living Lab Roosendaal test sensoren op de bruikbaarheid en toepasbaarheid voor de (binnen)stad. De Nieuwe Markt staat tevens vol met onder meer openbareverlichtingsinstallaties en slimme prullenbakken. Maar het gaat niet alleen om technologie: er wordt ingespeeld op een aantal maatschappelijke ontwikkelingen, zoals winkelleegstand, veiligheidsgevoelens en burgerparticipatie. Smartcity-ontwikkeling krijgt nog wel eens de kritiek dat het meer ten dienste staat van de technologie dan van de mens. Maar volgens Marc Stroom van de gemeente Roosendaal is juist de gebruiker het uitgangspunt van Living Lab Roosendaal.

Hart voor de Binnenstad

Zoals veel steden, kampt ook Roosendaal met een toenemende winkelleegstand. Door internetwinkelen blijven consumenten thuis. En de economische crisis heeft retail – vooral in middelgrote steden - ook een flinke knauw gegeven. Daarom vatte de gemeente Roosendaal het plan op de binnenstad nieuw leven in te blazen, door deze compacter en levendiger te maken. Stedenbouwkundige Riek Bakker werd gevraagd een visie voor de stad op te stellen: Hart voor de Binnenstad.

Tegelijkertijd speelde de opgave bij de gemeente Roosendaal om te krimpen naar een kleinere, compacte organisatie. Ambtenaren werd enkele jaren geleden de vraag gesteld: waar ligt jouw hart in 2020? Deze vraag prikkelde Marc Stroom, senior verlichtingsspecialist, om anders naar zijn functie te kijken. Hij ging op zoek naar innovatieve oplossingen, waarbij hij als beheerder overbodig zou zijn, maar goede openbare verlichting voor de stad nog steeds geborgd zou blijven. Het vroeg om nieuwe denkrichtingen. De eerste stap van het Living Lab werd gezet.

De reconstructie van de Nieuwe Markt en de ontwikkelingen rondom Smart Retail uit het programma Hart voor de Binnenstad waren samen een mooie aanleiding om innovatieve ideeën voor openbare verlichting verder uit te werken. Marc Stroom zocht aansluiting en koppelde het Living Lab aan Hart voor de Binnenstad.

Traditionele rolpatronen doorbroken

Stroom kwam met het idee om openbare straatverlichting slimmer te maken en zo te onderzoeken of beheer en onderhoud anders geregeld kan worden. De realisatie moest op een nieuwerwetse manier gebeuren. “Dus niet meer via het traditionele rolpatroon van gemeente als opdrachtgever en de verlichtingsspecialist als aannemer”, zegt Stroom. In de nieuwe situatie zou een partij bijvoorbeeld de openbare verlichting aanbieden, in ruil voor data – gegenereerd via de slimme lichtmasten. En data zijn tegenwoordig goud waard. Dit zou een sluitend businessmodel kunnen zijn. Ambitieus, maar het bleek nog te vroeg. “De vraag over het eigenaarschap van de data en de privacy van de datagegevens blijft nog steeds een zwaar discussiepunt.” Uiteindelijk heeft Stroom, in overleg met de verantwoordelijke wethouders en het binnenstadbestuur, toch de handen op elkaar gekregen om het idee uit te testen in een klein proefgebied, namelijk op de Nieuwe Markt.

Met Ziut/Spie, Lux-Lab en I-sago zijn er partners gevonden die wel iets zagen in het idee en mee wilden doen om het Living Lab van de grond te krijgen. “Traditionele rolpatronen worden binnen het Living Lab Roosendaal doorbroken”, aldus Stroom. ‘Er wordt gewerkt op basis van gelijkwaardigheid, zonder opdrachtgever-aannemerstructuur. Het is een partnerschap. Daarnaast worden deelnemende partijen geacht zo transparant mogelijk te zijn, al hun relevante kennis te delen.” Het is vooralsnog een ontdekkingsreis waar veel onzekerheden in zitten, geeft Marc Stroom aan. “Maar het eerste resultaat staat en daar zijn de betrokken partijen erg trots op.”

Binnen dit geïmproviseerde samenwerkingsverband heerst er een sterke doe-mentaliteit. Er wordt weinig op papier gezet en er zijn geen juridische entiteiten opgetuigd. Dat heeft veel tijd bespaard. Samenwerken gaat op basis van vertrouwen. De geplande verbouwing van de Nieuwe Markt was de trigger om flink door te pakken. “De Nieuwe Markt wordt maar één keer verbouwd, dus toen we het gebied smart wilden maken, moest het direct”, zegt Stroom. Twee jaar later is het plein klaar en ondergronds goed voorbereid op toekomstige technologische toepassingen. Bovengronds worden de eerste proeven gedaan. Stroom geeft nog eens nadrukkelijk aan dat er geen persoonsdata worden verzameld, maar data van objecten.

Het project Hart voor de Binnenstad is niet onopgemerkt gebleven. Roosendaal staat op het netvlies bij de provincie Noord-Brabant. Ook een aantal gemeenten is geïnteresseerd. Vooral de brede insteek van het project, de verbinding maken tussen smartcity-oplossingen en maatschappelijke thema’s, krijgt lof.

Techniek niet leidend

“De slimme stad is voor mij niet het ontwikkelen van systemen, maar het is het koppelen van systemen. Kijk wat je hebt en probeer dat op slimme manieren te verbinden waardoor je uiteindelijk meer kunt. Er zijn al zo veel communicatiemiddelen en er zullen er nog veel meer volgen. Van belang is om vooral te bepalen wat je wilt, en waarom je het wilt. Hoe het gedaan moet worden is een zorg van later. De techniek is vooral niet leidend”, vertelt Stroom. Voor de openbare verlichting wilde men een telemanagementsysteem optuigen, om zo te weten hoe het areaal van Roosendaal erbij staat. Voorheen was men afhankelijk van de oplettende burger als de verlichting niet werkt. “Waarom kan het object niet zelf vertellen dat het defect is?” Deze wens kon via het bestaande LoRa-systeem worden ingevuld. Dat is goedkoop en functioneel. En daarnaast ook toepasbaar om op grote afstand andere machine-to-machine communicatie over dit net te laten gaan.

Daarmee is dit systeem meteen interessant voor andere beheerders binnen de gemeente en worden zij nauw betrokken om mee te denken en te experimenteren. Dit LoRa-netwerk is vanzelfsprekend toegepast op de Nieuwe Markt. Maar ook buiten het centrum wordt er gebruik van gemaakt: de hele gemeente heeft nu dekking voor koppelingen met bijvoorbeeld rioolgemaaltjes, pompkasten en peilbuizen.

De armaturen en lichtmasten op de Nieuwe Markt blijven het paradepaartje. Naast storingsmeldingen kunnen ze ook op afstand worden aan- en uitgezet, gedimd en van kleur veranderen. Dat laatste kan handmatig of automatisch worden gedaan. De sensoren reageren op omgevingsgeluid, en verspringen bijvoorbeeld naar fel wit licht wanneer er zich een calamiteit (als reactie op bepaalde geluiden) voordoet.

Ook kan de verlichting sfeer creëren, empathische verlichting noemt Ellen de Vries van het Lux-Lab dat. Met warme kleuren licht moet ‘s avonds het veiligheidsgevoel van bezoekers van de Nieuwe Markt worden verhoogd. Stroom geeft te kennen dat licht alleen mensen met slechte intenties niet kan afschrikken. Daarvoor blijft sociale controle op straat nodig. Maar hij denkt wel dat mensen kunnen worden beïnvloed – ook wel nudging genoemd – door licht. Hij voert het voorbeeld op van het café waarbij rond sluitingstijd de TL-lampen aangaan. “Dan weet iedereen: het is tijd om naar huis te gaan.”

Actieve rol voor winkeliers

Living Lab Roosendaal biedt ruimte aan bewoners, ondernemers en scholieren om te experimenteren met data, sensoren en andere technologische toepassingen. Daarvoor is het Platform Living Lab opgezet, een online portaal waar alle vergaarde open data in te zien is en je zelf datavisualisaties kan maken. Bewoners zijn vroegtijdig betrokken bij het project, maar vooral winkeliers hebben een actieve rol gespeeld. Zij hebben zich parallel aan het project verenigd in Roosendaal 24, waar ze zich hard maken voor een integratie van off- en online winkelen. De gemeente Roosendaal hoopt een basis te bieden waarop ondernemingen hun ideeën met betrekking tot data kunnen uitwerken en testen.

Op de goede weg

In een korte tijd – circa 2 jaar – zijn flinke slagen gemaakt. Zo werd het centrum al bekroond met de titel ‘Slimste Binnenstad van Nederland onder 100.000 inwoners’ en werd de nominatie ‘Beste Binnenstad van Nederland’ nét niet verzilverd. Maar Stroom zegt dat er nog flink wat stappen gezet moeten worden. Zo heeft het samenwerkingsverband van de gemeente en marktpartijen de intentie om de winkeliers over te halen om hun etalageverlichting te veranderen. Deze wordt dan gekoppeld aan de openbare verlichting op de Nieuwe Markt. Want de felle winkelverlichting contrasteert nu nog teveel met het gedimde sfeerlicht en de scenario’s op het plein. Daarnaast loopt men zo nu en dan nog tegen technische problemen aan en blijft de samenwerkingsvorm een uitdaging omdat het geen vaste en beproefde vorm heeft. Een publiek wifi-netwerk moet ook nog van de grond komen. Maar ook hier wordt nadrukkelijk de vraag gesteld: waarom, waarvoor en daarna pas hoe. Stroom: “Als we die discussie gezamenlijk goed voeren kan het resultaat toekomstbestendig zijn.”

“Er is nog een hoop werk te verrichten, maar we lijken een goede weg ingeslagen te zijn om de binnenstad aantrekkelijk te maken en te houden. Dat is mede te danken aan de brede insteek van het Living Lab Roosendaal, programma Hart voor de Binnenstad en Smart Retail. Het doel is het bedienen van de mens, en de technologie is daartoe slechts een middel”, aldus Stroom.