Hoe bepaal je wat een wolf kost?

dinsdag 18 juli 2023

Foto: Shutterstock

De wolf is terug in Nederland. Sommigen zien dat als een aanwinst, anderen als een bedreiging. Aangezien de wolf wettelijk beschermd is, moeten mens en wolf de toch al schaarse ruimte delen. “Wel of geen ruimte voor de wolf” was dan ook één van de belangrijke thema’s in aanloop naar de laatste Provinciale Statenverkiezingen (NOS nieuws, 2023). Ruimtelijk beleid ten aanzien van de omgang met de wolf, het (ver)delen van de ruimte tussen mens en dier en wat dat mag kosten, kan onderbouwd worden met een maatschappelijke kosten- batenanalyse (MKBA) waarin biodiversiteit gewaardeerd wordt.

Biodiversiteit of bedreiging

Wolven leven in principe van reeën en wilde zwijnen. In de natuurgebieden van Natuurmonumenten krijgt de wolf hiervoor ook de ruimte (Natuurmonumenten, 2023). Als de wolf zijn menu beperkt tot wilde dieren, houdt het dier de populaties van reeën, edelherten en zwijnen gezond, omdat hij vooral jaagt op verzwakte en jonge dieren. Karkassen die de wolf achterlaat, zijn weer voedsel voor aaseters, zoals de raaf, zeearend en aaskevers. Deze invloed op het natuurlijk evenwicht draagt bij aan een rijkere biodiversiteit in Nederland, aldus voorstanders van wolven in Nederland.

Een wolf maakt echter geen onderscheid tussen wilde dieren en door de mens gehouden vee zoals schapen. Zolang de wolf vrij door het Nederlands cultuurlandschap kan trekken, kan het dus ook in de buurt van vee komen. Tegenstanders wijzen daarom nadrukkelijk op de risico’s van de aanwezigheid van wolven in Nederland (Telegraaf, 2021): “een wolf zou een kaalslag onder veehouders kunnen betekenen”.

Behoefte aan onderbouwd beleid

De wolf gaat niet meer weg, dus is het van belang beleid te ontwikkelen voor de omgang met de wolf en de beschikbare ruimte in Nederland. Beleidsmakers zijn geholpen met inzicht in de maatschappelijke waarde van (bijvoorbeeld de bijdrage aan biodiversiteit door) de aanwezigheid van de wolf in Nederland. Immers, als zij weten wat de wolf ons als maatschappij opbrengt is het makkelijker te onderbouwen wat het ons als maatschappij mag kosten (bijvoorbeeld door het plaatsen van hekken). Daarom is de inzet van een maatschappelijke kostenbaten analyse (MKBA) interessant.

Een Maatschappelijke kosten- batenanalyse (MKBA) brengt de (positieve en negatieve) effecten van een beleidsoptie in beeld. Het gaat hier niet alleen om financiële kosten en baten, maar ook om maatschappelijke effecten zoals effecten van beleid op de natuur. MKBA’s ondersteunen de beleidsvorming door de effecten van beleid vooraf in kaart te brengen. Naarmate over die effecten meer bekend is, neemt de onzekerheid over de aard en de omvang van de te verwachten gevolgen af. Beleidsmakers hebben hierdoor een betere onderbouwing voor het maken van beleidskeuzes en investeringsbesluiten.

MKBA in de praktijk

MKBA’s worden in Nederland toegepast als ondersteuning bij besluitvorming die gemoeid gaat met belastinggeld, zoals de aanleg van een snelweg. We kunnen bijvoorbeeld door middel van verkeersmodellen goed in kaart brengen wat de effecten zijn op de reistijd van weggebruikers, waarna we met kengetallen (€/minuut reistijdwinst) de positieve en negatieve baten kunnen bepalen. Daarmee maken we inzichtelijk wat de verhouding tussen de kosten en de baten is. Dit voorbeeld gaat over iets wat gebruikt wordt door de maatschappij en waarvoor markt- en schaduwprijzen beschikbaar zijn om de kosten en baten mee te berekenen en te monetariseren. Echter, biodiversiteit is niet iets wat de maatschappij kan gebruiken. Biodiversiteit heeft een zogenoemde “niet-gebruikswaarde”.

De niet-gebruikswaarde is gelijk aan de welvaart die mensen ontlenen aan iets zonder dat zij er gebruik van maken. In het geval van biodiversiteit gaat het dan specifiek om de bestaanswaarde van natuur: de waarde die men hecht aan het bestaan van soorten, zonder dat zij gebruik maken van die soorten. Stel bijvoorbeeld dat gekozen beleid leidt tot het verdwijnen van de wolf, dan heeft dat dus een negatief effect op de niet-gebruikswaarde (bestaanswaarde). Voor de niet-gebruikswaarde van natuur zijn op dit moment onvoldoende waarderingskengetallen beschikbaar, dus de niet-gebruikswaarde kan moeilijk gemonetariseerd worden (MKBA-informatie, sd).

De waarde van biodiversiteit wordt daarom vaak afgeleid van de mate waarin een ecosysteem bijdraagt aan de biodiversiteit in Nederland. Effecten op biodiversiteit worden dan uitgedrukt in natuurpunten. Natuurpunten geven alleen nog geen inzicht in de waarde die de maatschappij hecht aan (een verandering in) biodiversiteit, dus geeft een MKBA op basis van natuurpunten geen definitief uitsluitsel over de maatschappelijke baten en dus geen eenduidige onderbouwing voor beleid.

In het rapport “Natuureffecten in de MKBA’s van projecten voor integrale gebiedsontwikkeling” (Sijtsma, van Hinsberg, Kruitwagen, & Dietz, 2009) wordt een methode voor een gestandaardiseerde kwantificering van natuureffecten in de vorm van een speciale Natuurwaarde Indicator (NI) beschreven. De NI is geënt op de internationaal breed toegepaste maatstaf van “Mean Species Abundance” als maat voor de ecologische kwaliteit. De “Soorten Gewogen Natuurwaarde Indicator” (NISG) voegt daar een biodiversiteitsmaat aan toe voor de onderlinge weging van ecosystemen.

MKBA is niet het enige puzzelstuk in beleidsvorming

MKBA’s kunnen bijdragen aan beleidsvorming over biodiversiteit. Het is echter belangrijk om te realiseren dat bij beleidsvorming over biodiversiteit (maar ook in het algemeen), ‘breder’ gekeken moet worden dan de MKBA-uitkomsten alleen. Sommige effecten zijn moeilijk kwantificeerbaar, zoals effecten op geluk. De nabijheid van natuur draagt vaak bij aan het geluksgevoel van mensen, maar het gevoel van geluk laat zich beperkt uitdrukken euro’s. Daarnaast heeft een MKBA niet altijd oog voor verdelingsvraagstukken en belangen van individuen of minderheden. In het geval van de wolf geldt dat er gevallen bekend zijn van vee dat is doodgebeten door de wolf. Het is mogelijk dat dit effect voor de individuele boer groot is, maar in het grotere plaatje minimaal is door positieve biodiversiteitsbaten voor Nederlandse burgers. Een MKBA vormt een goed vertrekpunt voor een onderbouwde discussie over beleidsvorming, maar bij de uiteindelijke keuzes is het belangrijk om ‘verder’ te kijken dan de MKBA-uitkomst.

Samenwerken aan een doorbraak

Om eenduidige onderbouwing voor beleid te kunnen bieden is het nodig dat MKBA-specialisten de handen inéén slaan met ecologen, om samen een methode en bijbehorende kengetallen vast te stellen voor de waardering van (de verandering van) biodiversiteit. Samen kunnen we bepalen (1) wat de kwaliteit en waarde van de huidige biodiversiteit in Nederland is en (2) hoe de maatschappij de verandering van biodiversiteit door de aanwezigheid van bepaalde soorten waardeert. In de discussie ten aanzien van beleidsvorming rondom wolven kan dit zorgen voor een doorbraak. Verder kijkend naar de relevantie van een dergelijke methodiek komen we uit bij bevers (in dijken) en dassen (in spoortaluds) die beschermde biodiversiteit zijn, maar de menselijke ruimtelijke invulling bedreigen. Zodoende kan de voorgestelde methodiek bijdragen aan keuzes voor ruimtelijk beleid waarin de waarde van) biodiversiteit wordt meegewogen.