Vrijheid en merkidentiteit als basis voor samenwerking

We horen regelmatig dat we meer moeten samenwerken, dat dit de sleutel is tot succesvolle initiatieven. Hóe je dat doet, blijft vaak onbekend. “Dat is maatwerk”, wordt dan gezegd. Of: “Ga het gesprek aan, de rest volgt vanzelf”. De initiatiefnemers van de Elfstedenhal in Leeuwarden pakten het concreter aan. Het resultaat is een les waar iedereen van kan leren.

Het is niet overdreven om te zeggen dat de Elfstedenhal in Leeuwarden in recordtempo is gebouwd. De eerste paal werd geslagen in oktober 2014 en nog geen jaar later, in juni 2015, werd het gebouw in gebruik genomen. Inclusief ontwerp besloeg het gehele proces anderhalf jaar. De truc, beamen zowel Bouwgroep Dijkstra Draisma en de gemeente Leeuwarden, was elkaar de ruimte geven.

Verstand van zaken

Vanaf het prille begin werd er samengewerkt om de Elfstedenhal te realiseren, aldus Bernhard Bijma, projectleider vanuit gemeente Leeuwarden. “De enige hal in de stad was een oude Menkenhal die aan het eind van zijn latijn was,” vertelt hij. “Nieuwbouw was de enige optie, maar de stichting die de hal beheerde kon de kapitaalslasten daarvan niet dragen. Tegelijkertijd speelde in de provincie de discussie over het vernieuwen van Thialf.” Dat is waar de gemeente kansen zag.

‘We zeiden tegen de provincie, heel basaal: als er in Thialf zoveel geld wordt gestoken, kan het niet zo zijn dat er in Leeuwarden niets gebeurt’ – Bernhard Bijma

“Wij hebben meegelift op het politieke geweld. We zeiden tegen de provincie, heel basaal: als er in Thialf zoveel geld wordt gestoken, kan het niet zo zijn dat er in Leeuwarden niets gebeurt. We maakten ook kenbaar dat wij al een proces klaar hadden liggen om een nieuwe hal te realiseren.” Over dat proces is Bernhard eerlijk en glashelder: “Wij hebben als gemeente geen verstand van ijshallen. Dus als we de subsidie kregen, stond het vast dat de hal aan de stichting werd verhuurd en zij verantwoordelijk werden voor exploitatie. Waar wij wél verstand van hebben, is aanbesteden. Zo maakten we al direct gebruik van elkaars expertise.”

Samenkomst

“Energieverbruik en bezoekers; dat is waar een ijshal op draait. Kaartverkoop werd geregeld door de stichting, dus de vraag was hoe we grip konden krijgen op energiereductie. Daar wilden we in ontzorgd worden. Het idee ontstond om de markt zo maximaal mogelijk in te schakelen om tot een optimum te komen van het geld dat beschikbaar was.” Concreet betekent dit dat de gemeente geen keuzes, methodes of producten verplicht stelde bij het ontwerp- en bouwproces, maar de aannemer geheel vrij liet zolang er werd voldaan aan het programma van eisen.

Tegelijkertijd was er een bouwcombinatie ontstaan, bestaande uit onder andere Bouwgroep Dijkstra Draisma, Jorritsma Bouw en architectenbureau GEAR, die meedongen naar de tender van Thialf. “Dat lukte niet, helaas,” vertelt Biense Dijkstra, directeur van Bouwgroep Dijkstra Draisma. “Toen zeiden we: Leeuwarden komt er ook aan, is het niet handig de combinatie te behouden?” Van het een kwam het ander.

‘Zij mochten aan de knoppen draaien. Dat is voor beide partijen een win, want de bouwcombinatie kan haar eigen werkwijze bepalen en wij krijgen wat we willen: een energiezuinige hal’ – Bernhard Bijma

De bouwcombinatie moest wel een flinke draai maken in de verwachtingen. Immers was Thialf een megaproject van ruim vijftig miljoen euro en stond de bouwcombinatie nu ineens voor een veel kleinere propositie, zo rond de veertien miljoen. Toch zag Dijkstra Draisma alleen maar kansen. “Ze (de gemeente en stichting, red.) kwamen uit een kneuterig ijshalletje, maar dat vonden we juist heel mooi,” aldus Biense. “Die identiteit wilden we ook behouden. Dat zie je nu bijvoorbeeld terug in de houten spanten in de Elfstedenhal, die ook in de oorspronkelijke hal waren toegepast.”

Merkidentiteit

De bouwcombinatie kon zich goed vinden in de uitvraag van de gemeente. Flexibiliteit stond daarin centraal. “Een van de eisen was dat de aannemer verantwoordelijk werd voor het onderhoud en voor de levering van energie van de hal, elk voor een vast bedrag,” vertelt Bernhard. “Dat is een contract geworden van 25 jaar. De truc hierin is dat de bouwcombinatie binnen deze constructie mocht spelen met keuzes. Ze mochten bijvoorbeeld best zonnepanelen plaatsen om energiekosten te drukken. Vinden wij het erg dat zij daaraan verdienen? Nee, want wij krijgen wat we willen voor het bedrag dat wij ervoor over hebben.”

‘We hebben de uitdaging echt opgezocht. De hele ‘het wordt niet gevraagd, dus doen we het niet’-houding is niet aan ons besteed’ – Biense Dijkstra

Om de aanbesteding verder aan te scherpen, is door de gemeente en de stichting een merkidentiteit van de hal opgesteld. Het uitgangspunt daarvan was, haast onvermijdelijk, de Elfstedentocht. De merkidentiteit moest de leidraad gaan vormen voor alle keuzes in het proces. “Alles wat ten goede komt aan de identiteit van de hal heeft direct invloed op de exploitatie en dus hoe goed de hal draait,” zegt Bernhard. “Dat ontzorgt ons weer. Zo hebben we de constructie van de hal ook aangevlogen. Het idee daarachter is dat de uitstraling door te vertalen is naar materialisatie.”

Voor een ijshal is dat best een uitdaging, want uiteindelijk is het weinig meer dan ‘een grote bak met een ijsvloer en open lucht’, aldus Bernhard. Architectonisch is dat echter goed opgepakt. Een sprekend voorbeeld is het facilitair gebouw, dat vanaf de finish te zien is. “De gevel van die kant van het gebouw lijkt net op een stadje, met bijpassende raampartijen enzovoorts. Dus als je elf rondjes schaatst op de baan, kom je langs elf stadjes.” Het is een van de vele manieren waarop de Elfstedentochtuitstraling ingebakken is in de hal, wat mogelijk werd door de merkidentiteit in stap één te definiëren.  

Lees verder in Biind Magazine

Het volledige artikel, dat vertelt over de keuzes voor de energiezuinigheid van de hal en hoe is omgegaan met verantwoordelijkheden, lees je in het eerstvolgende digitale magazine van Biind. Deze verschijnt op 21 februari 2019. Je ontvangt dit magazine gratis in je mailbox als je aangemeld bent voor onze nieuwsbrief. Mis het niet!