Van normen naar doen in natuurinclusief bouwen

Nederland staat voor een enorme bouwopgave, terwijl verdichting, biodiversiteit, duurzaamheid en klimaat ook nog eens om de hoek komen kijken. Kan natuurinclusief bouwen deze opgaven combineren voor een gezond leefmilieu voor mens én natuur? Wij vragen het aan Erik Pasveer van de gemeente Den Haag, een stad die volgens eigen zeggen ‘van nature groen is’.

• Als hoofd stedenbouw en planologie ben je tevens de stadsstedenbouwer van Den Haag. Waarschijnlijk staat de natuur hoog op uw prioriteiten. Hoe speelt natuurinclusief bouwen een rol binnen jouw werkzaamheden?

“De stadsstedenbouwer heeft als opdracht na te denken over de toekomst en kwaliteit van de stad. Natuur speelt daar een belangrijke rol in, want wij (gemeente Den Haag, red.) hebben gekozen om te verdichten en dus níet uit te breiden naar onbebouwde buitengebieden. Dat heeft consequenties voor de stad: door de verstedelijking komt het groen in de stad onder druk te staan. Dat willen we niet laten leiden tot verstening, dus dan kom je al gauw op natuurinclusief bouwen uit.”

“Het onderwerp sluit goed aan bij het karakter van Den Haag. Het heeft geen kleine kern met een slotgracht, het is echt een open stad met grote historische buitenplaatsen, parken en plantsoenen. Het is van nature een groene stad. Dat merk je ook aan de mensen: als het bijvoorbeeld onvermijdelijk is dat een boom gekapt moet worden, is dat meteen heel persoonlijk voor de inwoners. Het doet ze pijn, volkomen terecht! Den Haag kan dus niet anders dan zijn best doen voor natuurinclusief bouwen.”

• Heerst dat sentiment ook bij jou? 

“Persoonlijk en professioneel loopt bij mij vaak door elkaar heen. Dat drijft mij ook. Ik wil niet voor een stad werken die moeiteloos akkoord gaat met het bouwen in alleen steen en beton. Ik zie het haast als heilige missie om de stad niet te maken vanwege de bouw ervan, maar vanwege de mensen die er in leven; breed, inclusief en holistisch. Daar voel ik mij echt gedreven in.”

• Toch voelt het onderwerp als iets nieuws. Waar komt de noodzaak vandaan om nú met natuurinclusief bouwen aan de slag te gaan?

“Het is niet een knopje dat je omdraait. Dat Den Haag een groene wereldstad aan zee is, is een gevleugelde uitdrukking. Bovendien is in de laatste jaren een belangrijke ontwikkeling gaande. Tijdens de crisis, die tot 2015 duurde, leek het alsof er weinig gebouwd werd, maar er was wel groei: in mensen. Die werden opgevangen in bestaande gebouwen. Daardoor ontstaat er niet alleen druk op gebouwen, maar ook op straat. Dus zelfs als je niet bouwt, verdicht de stad en dat straalt uit op je openbare ruimte en op het groen.”

“De stad heeft zijn maximale capaciteit bereikt in de bestaande bouw. Er móeten nieuwe gebouwen gemaakt worden. Die noodzaak is met brede steun vastgelegd in de Agenda Ruimte voor de Stad, waarin verdichten gekoppeld is aan vergroenen en verduurzamen. Dit is verder aangezet in het huidige collegeakkoord. Dat betekent: netto meer groen in, rondom en aan gebouwen. Denk aan atria, daktuinen, collectieve ruimtes, maar ook beschermen van biodiversiteit, schone lucht, beleving van ruimtes, sociale cohesie. Dat is echt het nieuwe stedelijk denken van Den Haag.”

• Is dat ook waaruit het nieuwe puntensysteem om groener te bouwen is ontstaan?

“Klopt. De kerngedachte is dat de drie speerpunten – verduurzamen, verdichten en vergroenen – meetbaar gemaakt moeten worden. Bij verdichting is dat te doen en dat willen we met de ruimtelijke kwaliteit van groen ook kunnen. Niet alleen een ambitie uitspreken met mooie woorden, maar hard afrekenen. Dat meetstelsel moet dus checken of we doen wat we hebben beloofd.”

“Dat creëert een level playing field. Je ziet vaak dat vastgoedpartijen die langdurig bij een stad zijn betrokken best willen investeren in groene kwaliteit. Maar dat doen ze niet als marktpartijen met een kortetermijnvisie met goedkope oplossingen weg willen komen, waardoor er aan goedwillenden meer investering gevraagd moet worden, wat hun concurrentiepositie benadeeld. Wij leggen de lat dus hoog: niemand mag er meer onderdoor. Het puntenstelsel is het minimum. Dat vinden de marktpartijen ook prettig. Uiteindelijk heeft iedereen belang bij een hoogwaardige leefomgeving en daar willen ze best aan meebetalen.”

• Welke rol speelt jouw afdeling in het hooghouden van deze ambitie?

“Ik geef leiding aan een team dat zich bezighoudt met duurzame stadsontwikkeling. Ik stimuleer het om ambitieus te zijn en met creatieve voorstellen te komen, bijvoorbeeld door nu al na te denken over de vervolgstappen van het puntensysteem. Ik kan wel zeggen dat het op dat gebied goed gaat in Den Haag. Ondanks dat is groen nog steeds iets kwetsbaars en kost het altijd net iets meer energie om er draagvlak voor te creëren. Daar moeten we ons best voor blijven doen.”

“Het zou prettig zijn als we landelijk meer gezamenlijk kunnen optrekken. Het is niet handig als elke stad opnieuw het groene wiel uitvindt, dan krijg je een situatie waarin overheden met verschillende maten gaat meten. Iedereen moet zijn best gaan doen om tot een landelijk level playing field te komen. Zo’n debat en prijsvraag voor natuurinclusief bouwen via DuurzaamDoor is een goed voorbeeld van een eerste stap: vertel het elkaar en leer van elkaar. Als je anderen enthousiasmeert, kun je ook het gesprek aangaan met de rijksoverheid, de bouw of ontwikkelende partijen.”

• Welke partijen zie jij als belangrijke spelers op dit gebied?

“Architecten hebben een sleutelpositie in natuurinclusief bouwen. Zij komen met de mooie oplossingen, met het overtuigende verhaal en de technisch doordachte plannen. Dat trekt andere partijen aan. Wij stimuleren dat proces, bijvoorbeeld met een prijsvraag, zodat het enthousiasme voor groen zich als een olievlek verspreid binnen de adviesmarkt, ontwerpers, aannemers en opdrachtgevers. Je ziet daar ook vaker beleggende partijen in terugkomen, omdat zij graag een voorbeeldrol willen innemen.”

“Anderzijds zijn particulieren ontzettend belangrijk. Bewoners kunnen zelf aan de slag gaan om met kleine ingrepen hun huis of schuur natuurvriendelijk maken. Ik denk dat heel veel mensen daar plezier uit kunnen halen. Eigenlijk sluit dat heel goed aan bij al die vogelhuisjes in de achtertuin, geveltuintjes, bloembakken op balkons en dakterrassen. Heel veel mensen zijn al zeer gemotiveerd om met kleine acties zelf een bijdrage te leveren aan een natuurinclusieve leefomgeving. Dat moeten we stimuleren.”

• Wat vormt momenteel de grootste bottleneck? 

“Om van normen naar doen te gaan. Daar hebben we de bouwende partijen hard bij nodig. We moeten met positieve verhalen komen zodat last een lust wordt. Laten we ons vooral realiseren dat het probleem niet uniek aan Nederland is; de natuur heeft wereldwijde aandacht. Als wij daarin voorop kunnen lopen, is dat zeer interessant voor de internationale markt. We moeten de komende tijd successen gaan laten zien, anders blijven we bij artist impressions en daar kan niemand in wonen.”

• Wij spreken in het volgende portret met Harwil de Jonge van Heijmans. Heb je op het gebied van natuurinclusief bouwen een vraag voor hem? 

“Wat ik wil weten, is hoe wij als gemeente kunnen faciliteren om Heijmans te stimuleren en succesvol te maken in natuurinclusief bouwen. Wat moeten we doen? Wat moeten we laten?”

• We horen ook vaak dat beheer een beslissende factor is, zeker als het om de kosten gaat. Wat is jouw mening daarover?

“Ik zou zeggen: tel je zegeningen. Als de discussie al zover is dat beheer de grootste issue is, dan hebben we de andere moeilijkheden al gehad. Beheerdiscussies zijn prettig, overzichtelijk. Daar kun je afspraken over maken. Daar moeten we ook mee oefenen en dat zal vast spannende momenten opleveren, met miscommunicaties of zelfs rechtszaken, maar dat hoort erbij. Ik denk dat dit wel meevalt. Ik merk meer spanning op gebied van groene gevels en daken, waar voeding en de waterstand een grote rol spelen. Dat is een kwestie van technisch goede oplossingen vinden.”

• Wat vind je een hoopvolle ontwikkeling voor natuurinclusief bouwen?

“Ik vind het hoopvol dat we begonnen zijn. Laten we niet meer denken in mislukkelingen, maar in successen, want we leren ook als er iets misgaat. Geloof me, we zijn op de goede weg.”

Dit is het eerste interview in een serie portretten van inspirerende professionals die werken aan natuurinclusief bouwen. In deze reeks komt de hele keten van het bouwproces, van ambitie tot beheer, van natuurinclusieve bouwprojecten voorbij. De serie is een initiatief van DuurzaamDoor in samenwerking met de Participatietafel Biodiversiteit (Natuurinclusief bouwen).

Meer weten over natuurinclusief bouwen? Lees dan ons verslag van het Nationaal debat Natuurinclusief bouwen, dat op donderdag 11 april tijdens Building Holland plaatsvond. Tijdens dit event werd ook de prijsvraag Bouwen + Biodiversiteit uitgereikt aan gemeente Zeist.