Hierom won Kerckebosch de prijsvraag Bouwen + Biodiversiteit

“Natuurinclusief bouwen begint niet met beleid. Beleid is het resultaat van enthousiasme op bestuurlijk niveau, van partijen die samenwerken,” aldus de jury van de DuurzaamDoor prijsvraag Bouwen + Biodiversiteit. De prijs werd op 11 april uitgereikt aan het project Kerckebosch in de gemeente Zeist vanwege een unieke aanpak.

Het doel

De prijsvraag Bouwen + Biodiversiteit beloonde goed opdrachtgeverschap, met een nadrukkelijke focus op het neerzetten van een groene ambitie en een gedegen plan voor bouwprojecten en gebiedsontwikkeling die leidde tot groene meerwaarde, voor mens én natuur. Van de ruim dertig inzendingen spande het uiteindelijk om twee gemeenten: Utrecht met de hoogbouwkavel Leidsche Rijn Centrum Noord en Zeist met het project Kerckebosch . De prijs werd uitgereikt op 11 april tijdens het Nationaal debat Natuurinclusief bouwen, onderdeel van Building Holland 2019.

De jury

De jury van de prijsvraag bestond uit: Andy van den Dobbelsteen (hoogleraar Climate Design & Sustainability TU Delft), Erik Pasveer (Stadsbouwmeester en Hoofd Stedenbouw en Planologie Gemeente Den Haag), Jip Louwe Kooijmans (Vogelbescherming Nederland), Jan Fokkema (directeur NEPROM) en juryvoorzitter Lodewijk Hoekstra (oprichter NL Greenlabel). Een blik op de namen laat al zien dat dit geen ‘groene jury’ is. Bewust, want de diversiteit in werkvelden zorgde ervoor dat de inzendingen kritisch en vanuit praktische ervaring bekeken konden worden.

De winnaar

De gemeente Zeist vernieuwt de wijk Kerckebosch. De opgave: vervang 700 sociale woningbouw woningen voor 1.200 nieuwbouw woningen, waarvan 350 midden- en vrije sector. In het oorspronkelijke plan, dat al sinds 2003 loopt, werd de link met het omringend natuurlijk landschap niet gemaakt. Tijdens de crisis in 2012 bleek het plan echter financieel niet haalbaar, dus werd het roer omgegooid. Dit keer geen dik contract, maar vertrouwen in de sleutelspelers en zoveel mogelijk vrijheid in handelen.

Wethouder Marcel Fluitman, geboren en getogen Zeistenaar, sloot zich aan bij de opgave. Samen met woningcorporatie Woongoed Zeist en Wijkontwikkelingsmaatschappij Kerckebosch (WOM) werd besloten dat de kwaliteit voorop moest staan, met groen als een van de dragers. De samenwerking aangaan met Utrechts Landschap, de eigenaar van het omringend bos, bleek een waardevolle keuze, zo liet de jury weten. 

“Dit is in Nederland één van de eerste projecten waarin natuurbeheerders ook echt in de stad en met de stadse actoren gaan samenwerken. Zeist is daarmee koploper en hopelijk trendsetter, waarmee natuurinclusief bouwen een extra lading kan gaan krijgen. Natuur wordt hiermee letterlijk de bewoonde omgeving binnengehaald.” Bovendien worden bewoners van de nieuwe wijk gelijk voor een jaar lid van Utrechts Landschap, als investering in de relatie met hun eigen omgeving. 

Des te bijzonderder was de vastlegging van de samenwerking. Deze is ‘gebaseerd op vertrouwen en niet vastgelegd in dikke contracten’. De uitgangspunten werden op twee A4-tjes benoemd, met het idee dat alle betrokkenen samen een verbeterslag voor het gebied kunnen maken. “Duursaam, zoals ze dat noemen, met de S van samen,” aldus de jury.

De vervolgstappen

Een sterke betrokkenheid van omwonenden en andere sleutelspelers, alsook een consequent betrokken (lokale) bestuurder bleken cruciale factoren voor gemeente Zeist bij het winnen van de prijsvraag. Toch bracht dat ook uitdagingen met zich mee. Zo liggen nog steeds oude reflexen op de loer, bleek uit een gesprek met de gemeente Zeist. “Recent nog moest de WOM-directeur ingrijpen om een standaard wegonderhoud te verhinderen, om zo de naastgelegen straatbomen te sparen.” Factoren die ook het succes van het project hebben bepaald zijn de consequent zorgvuldige communicatie met alle betrokkenen en de bereidheid om te leren van fouten en missers.

Om die reden is er behoefte aan structurele aandacht voor natuurinclusief bouwen. Toch waarschuwt de jury voor te strak beleid: “Het creëert een level playing field en maakt het meetbaar, echter haalt het ook een deel van het enthousiasme eruit. Het gaat voorbij aan de intrinsieke motivatie van bestuurders, ambtenaren, bouwpartijen en bewoners.” Hoe die motivatie op lange termijn vast te houden is, blijft een uitdaging en een voorwaarde voor verdere verankering van natuurinclusief bouwen.

Verdient aandacht

De wens om samen te werken, gepaard met een bevlogen bestuurder en betrokken inwoners, was ook de reden voor de nominatie van gemeente Utrecht met hoogbouwkavel Leidsche Rijn Centrum Noord. Het grote verschil is dat ‘diervriendelijk bouwen’, zoals Utrecht het noemt, al onderdeel van het beleid is. Die leidde ertoe dat er binnen het bouwproces gekeken werd vanuit de natuur, zowel voor de biodiversiteit als voor het versnellen van het bouwproces.

'Daarom was het ‘moeilijk om een winnaar aan te wijzen’, zegt de jury. “Beide projecten verdienen het om onder de aandacht gebracht te worden, om navolging te krijgen. En bij beide projecten kan het beter. Natuurlijk, dat past bij de fase waarin we zitten.” Wat vooral werd getoond, is dat natuurinclusief bouwen niet begint met beleid. “Beleid is het resultaat van enthousiasme op bestuurlijk niveau, van partijen die samenwerken, soms uit onverwachte hoek.”

Eervolle vermeldingen

Hoewel ze niet genomineerd zijn, wil de jury twee inzendingen aanhalen als speciale vermeldingen. De eerste is de kadeconstructies bij Wervenpark van de gemeente Dordrecht, die letterlijk de natuur de stad in haalt “Het park zelf is een openbaar stadspark en in alle facetten biodivers: in beplanting, bouwwerken, meubilair, beheer en zelfs in de kades van het park. Een plek waar het heerlijk toeven is en waar de bewoners zich aan kunnen hechten.”

De tweede eervolle vermelding is de gebiedsontwikkeling Amstel-Stad Biodivers van de gemeente Amsterdam. Ze ontwikkelen een methodiek waarbij alle betrokken partijen zoals ontwikkelaars, bewoners/gebruikers, ontwerpers meer leren over natuurinclusieve gebiedsontwikkeling. Deze aanpak laat zien dat natuurinclusief bouwen niet alleen de taak is van een gemeente, maar dat vele partijen een rol spelen en samenwerking van groot belang is.”

“De jury vindt het belangrijk deze ontwikkelingen te benoemen. Natuurinclusief bouwen gaat verder dan het neerzetten van een zo groen mogelijk gebouw. We willen geen groen eiland creëren, maar bouwen aan een netwerk van natuur in de stad, zodat een ecosysteem ontstaat. En we moeten het met alle partijen samen doen en daarbij van elkaar leren en op nieuwe manieren werken. De voorbeelden in Dordrecht en in Amsterdam laten dat goed zien.”

Conclusie

Wat de prijsvraag duidelijk liet zien, is dat natuurinclusief bouwen vaak nog geen onderdeel van beleid is, maar dat professionele opdrachtgevers het onderwerp tot speerpunt kunnen maken. “We zitten met dit onderwerp overduidelijk in een leerfase. We leren welke partijen een rol spelen en over de relatie met andere thema’s zoals circulair, gezond en klimaatadaptief. Vooral leren we over wat er nodig is om te komen tot succesvol natuurinclusief bouwen met meerwaarde voor mens en natuur.”

“Deze prijsvraag maakt daarom onderdeel uit van een breder traject, gericht op het leren van en met elkaar, georganiseerd vanuit de participatietafel biodiversiteit, een initiatief van DuurzaamDoor. Belangrijk om te realiseren is dat natuurinclusief bouwen nog niet het nieuwe normaal is en dat er iets extra’s nodig is om dat wel voor elkaar te krijgen.”