Een bezoekje aan groen voor je dagelijkse vitamine

dinsdag 12 februari 2019

timer 9 min

Een bezoekje aan groen voor je dagelijkse vitamine

De belangstelling voor de waarde van groen is sinds het onderzoek van Jolanda Maas flink toegenomen.

Dat komt mede door het toenemende wetenschappelijke bewijs. Inmiddels krijgt groen ook in andere settingen een steeds belangrijkere plek.

Jolanda Maas maakt als assistant professor deel uit van de afdeling Klinische Psychologie van de Vrije Universiteit Amsterdam. Haar team bestaat uit zes medewerkers, inclusief vier promovendi, die zich bezighouden met het onderzoeken van het belang van groen voor de gezondheid van mensen in verschillende settingen, te weten schoolpleinen, studieomgeving, kinderopvang, ziekenhuizen en de vrouwenopvang.

Veelzijdig en maatschappelijk relevant

Maas, die van 1998 tot 2002 Sociologie studeerde aan de Universiteit van Utrecht, startte in 2005 met het onderzoeken van de relatie tussen groen en gezondheid. “Dat was min of meer toevallig”, geeft ze eerlijk toe. “Ik werkte destijds bij het NIVEL, het Nederlands Instituut voor Onderzoek van de Gezondheidszorg. Zij hadden een vacature voor een promotieonderzoek naar de relatie tussen de hoeveelheid groen in de woonomgeving en gezondheid. Het onderwerp sprak me aan, omdat het heel veelzijdig is en omdat ik het maatschappelijk relevant vind.

Ik zag namelijk in die tijd zelf ook dat er steeds minder groen in de woonomgeving kwam, vroeg me af of dat eigenlijk wel een goede ontwikkeling was en of dat verdwijnen van groen geen invloed zou hebben op de gezondheid. Bovendien heb ik de liefde voor de natuur van huis uit meegekregen. We zochten veel de natuur op en ik speelde ook veel buiten. Ik vond dat als kind altijd heel leuk en herinnerde me ook wat het met me deed: zo gaf het me altijd veel rust.”

In haar functie is Maas bezig met het uitvoeren van onderzoek, het begeleiden van promovendi en het binnenhalen van nieuwe onderzoeken. Daarnaast hecht ze veel waarde aan valorisatie. “Daarbij gaat het om het aan een breed publiek kenbaar maken van de onderzoeksresultaten. Dat doe ik onder meer via het geven van lezingen, interviews en het maken van factsheets. Op die manier hoop ik een breder bewustzijn te creëren voor het belang van groen voor de gezondheid.”

Jolanda Maas heeft naast haar baan als assistant professor nog een aantal belangrijke functies.

Lid van de Wetenschappelijke Raad van Advies van NL Greenlabel: NL Greenlabel werd in 2012 opgericht met als doel het bieden van concrete handvatten voor particulieren, bedrijven en overheden om de buitenruimte te verduurzamen.
Bestuurslid bij Elementree: een organisatie die kijkt hoe je groen voor kinderen meer in de samenleving krijgt.
Lid van de adviescommissie voor Future Green City: event over innovatieve concepten en concrete oplossingen voor een leefbare stad.
Lid van het Comité van aanbeveling van De Groene Poort: een initiatief van VHG (de branchevereniging voor ondernemers in het groen) en de Nederlandse Vereniging voor Tuin- en Landschapsarchitectuur (NVTL). Het evenement zet zich in voor een integrale en gecoördineerde aanpak om de maatschappelijke baten van groen op het gebied van leefklimaat, biodiversiteit, gezondheid en in de circulaire economie optimaal tot hun recht te laten komen.

Toenemende belangstelling

Maas ziet dat de belangstelling voor de relatie groen en gezondheid fors is toegenomen. “In 2005, toen ik mijn promotieonderzoek begon, waren er mondiaal twee wetenschappelijke studies die keken naar de hoeveelheid groen in de woonomgeving en gezondheid. “Mijn promotieonderzoek Vitamin G: Green environments – Healthy environments bevatte een van de eerste studies die aantoonde dat de hoeveelheid groen in de woonomgeving bijdraagt aan een beter ervaren gezondheid en ook dat mensen minder vaak naar de huisarts gingen met bepaalde klachten zoals angststoornissen en depressies.”

Deze laatste studie vormde de basis van een onderzoek dat KPMG Sustainability in 2012 in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie heeft uitgevoerd. Uit de studie bleek dat de aanleg van 10% meer groen in Nederland – 52 in plaats van 42 procent groen binnen een straal van 1 kilometer binnen de woning – jaarlijks een besparing oplevert van 400 miljoen euro aan zorg- en arbeidskosten.” Deze studie van KPMG was belangrijk, aldus Maas: “Omdat we daarmee concreter konden laten zien wat investeren in groen in de woonomgeving kan opleveren.”

Meer studies

Maas vervolgt: “Inmiddels zijn er veel meer studies en kunnen we middels een review van het onderzoek concluderen dat mensen met meer groen in de woonomgeving zich mentaal gezonder voelen en dat sterftecijfers lager liggen in groenere woonwijken”, aldus Maas. Wat er nu nodig is, zegt Maas, zijn studies waarin wordt bekeken of de gezondheidstoestand van mensen daadwerkelijk verandert als de groensituatie in hun wijk aangepast wordt. “Ook zijn vragen als ‘wat voor groen leggen we aan, waar en voor wie?’ belangrijk.”

Gezondheid is volgens Maas overigens niet het enige argument om een woonomgeving te vergroenen. “Groen helpt ook mee aan oplossen van het klimaatprobleem. Door water af te vangen, hittestress tegen te gaan en luchtkwaliteit te verbeteren.” Door dit alles staat groen in 2018 aanmerkelijk hoger op de politieke agenda, aldus Maas. “Daarnaast zie je dat door de toenemende aandacht voor het belang van groen voor de gezondheid ook steeds meer gezondheidsinstellingen aan het kijken zijn hoe ze groen kunnen inzetten. Een mooi voorbeeld zijn de vrouwenopvanglocaties. Tien jaar geleden zouden die er niet over denken om te investeren in groen en nu is er subsidie voor beschikbaar.”

Onderzoeken

Maas onderzoekt het belang van groen ook in verschillende sectoren. Zo doet haar afdeling onderzoek naar groene schoolpleinen, studieomgevingen, ziekenhuizen en naar groen in de vrouwenopvang. Ze gaat kort op enkele lopende onderzoeken in.

Groene ziekenhuizen

Groene Ziekenhuizen is een vierjarig onderzoeksprogramma (2015-2019) gefinancierd door de Topsector Tuinbouw en Uitgangsmaterialen, Ziekenhuis Tergooi, Stichting Steun van het Goois Natuurreservaat, FloraHolland en iVerde. Het onderzoek wordt uitgevoerd door de VU Amsterdam samen met Bureau Natuurvoormensen en IVN. De doelstelling van het programma is tweeledig:

Onderzoek naar de effectiviteit van groene interventies in en rondom ziekenhuizen in relatie tot de gezondheid en het welbevinden van patiënten, personeel en bezoekers.
Opzetten van een kennisnetwerk waarin groene organisaties en ziekenhuizen worden aangezet tot een langdurige samenwerking en kennisuitwisseling.
Binnen dit project doen we onder andere onderzoek naar de Chemotuin, De Groene Kas en de IVN natuurontdekker.

Groene Schoolpleinen

In het kader van het onderzoek ‘De ‘leer’kracht van groene schoolpleinen’ doet Maas samen met Hogeschool Leiden een onderzoek naar het belang van groene schoolpleinen voor de ontwikkeling van kinderen. “De resultaten van dit onderzoek verschijnen over enkele maanden. Wat ik nu wel al kan zeggen is dat kinderen een een groen schoolplein sowieso meer waarderen en dat eerder onderzoek laat zien dat kinderen minder vaak gepest worden op een groen schoolplein.” Samen met Hogeschool Leiden onderzochten we ook de do’s en don’ts bij het aanleggen van een groen schoolplein. “Daar kwam onder andere uit dat het belangrijk is om de buurt, de ouders en de leerlingen bij de aanleg van een groen schoolplein. Want als het plein er eenmaal ligt zal het ook onderhouden moeten worden. Middels participatie vanaf het begin van het project voelen mensen zich meer eigenaar van het project en zullen ze ook meer geneigd zijn te helpen met het onderhoud.”

Vrouwenopvang

Bij het onderzoek naar de waarde van groen in de vrouwenopvang is middels een innovatietraject gekeken hoe medewerkers de natuur in en rondom hun opvanglocatie in kunnen zetten in hun dagelijkse werk met kinderen en volwassenen. “Uit dit onderzoek, uitgevoerd samen met het lectoraat Natuur en Ontwikkeling Kind van de Hogeschool Leiden, bleek dat de inzet van natuur erg waardevol kan zijn in deze setting. Medewerkers beschreven dat de inzet van natuur ervoor zorgde dat kinderen en volwassenen zich meer thuis voelden, dat ze zich meer konden openstellen voor de wereld, dat kinderen weer even het gevoel kregen kind te zijn en dat het ouders ondersteunde bij ouderschap. “Wat ik vooral ook interessant vond in dit onderzoek is dat medewerkers ervaarden dat als je met de kinderen en volwassenen naar buiten gaat je een andere, informelere band met hen krijgt, wat de zorgverlening makkelijker maakt. Het al wandelend zorgverlenen is een trend die langzaam opkomt en volgens mij veel potentie heeft.”

Groene gezonde studenten

Bij het onderzoek Groene Gezonde Studenten wordt gekeken naar het belang van groen in de studieomgeving voor het welzijn van studenten. “De resultaten van een pilotstudie lieten zien dat studenten een voorkeur hebben voor een studieomgeving met groen. Dat heeft ons ertoe bewogen om in vervolgonderzoek te onderzoeken wat het belang is van vergroening van de studieomgeving van studenten voor hun welzijn. Eerste resultaten laten zien dat dat zij zich door groen prettiger voelen en dat planten een positieve invloed hebben op het binnenklimaat, maar het is niet per definitie zo dat studenten zich beter kunnen concentreren als er planten in het klaslokaal zijn.

Soorten groen

Over welk soort groen moet worden aangelegd – bijvoorbeeld grasveld, park of bos – is nog onvoldoende onderzoek beschikbaar. “Wel weten we dat in wijken ook de kwaliteit belangrijk is. Hoe beter het groen wordt onderhouden, hoe gevarieerder en mooier het eruit ziet, hoe gezonder mensen zich voelen. Afhankelijk van de gezondheidsproblemen in een wijk kan je het groen anders inzetten. Als er veel mensen met overgewicht zijn, is het bijvoorbeeld verstandig te investeren in groene ruimtes waarin bewegen gestimuleerd wordt. Recent is er een mooi advies verschenen van Tanya Denckla-Cobb van de University of Virginia over aan hoeveel groen we zouden moeten worden blootgesteld voor een optimale gezondheid: je moet dagelijks groen in je buurt of rondom je eigen huis bezoeken, je moet wekelijks regionaal groen bezoeken, maandelijks nationaal groen en jaarlijks een internationaal groengebied.”

De grootste eye-opener voor Maas na dertien jaar onderzoek is dat wat jaren geleden met name in laboratoria getest is, namelijk dat blootstelling aan groen kan bijdragen aan herstel van stress, wat ook in de meeste real-life settingen, van ziekenhuizen tot schoolpleinen, en in de vrouwenopvang teruggevonden kan worden. Hiernaast vindt Maas groen een interessant instrument om in te zetten voor gezondheidsbevordering, omdat het de gezondheid op zoveel verschillende manieren kan beïnvloeden: groen kan sociale contacten bevorderen, groen kan bewegen stimuleren, groen kan zorgen voor herstel van stress en groen kan zorgen voor een gezondere ontwikkeling van kinderen.

Hoewel er met name op het gebied van onderzoek en bewustwording over het belang van groen voor gezondheid de afgelopen jaren flinke stappen zijn gezet, ziet Maas toch nog dat groen te vaak een sluitpost is op een begroting. “We moeten ernaartoe dat als je een nieuwe omgeving ontwikkelt je meteen ook landschapsarchitecten erbij betrekt en kijkt hoe je de buitenruimte optimaal kunt inzetten voor de gezondheid.”