Bewoners zetten schouders onder energietransitie

Een nieuw fenomeen steekt de kop op: energiecommissarissen. Deze actieve bewoners op diverse plekken in Nederland zetten zich in om de lokale energietransitie te versnellen, geïnspireerd door de benoeming van Ruud Koornstra als Nationale Energiecommissaris in 2017. Wat staat hen te wachten? 

Zo vind je de energiecommissarissen nu in Amsterdam, Nijmegen en de provincies Friesland en Groningen. In Amsterdam staat het enthousiasmeren van bewoners en het aanjagen van buurtinitiatieven centraal. In Nijmegen vervullen de energiecommissarissen elk vanuit hun eigen achtergrond een rol in het realiseren van de energietransitie in de stad. 

Jacqueline Cramer als energiecommissaris

Oud-minister en hoogleraar Jacqueline Cramer is een van de tientallen Amsterdamse energiecommissarissen. Cramer woont op het herontwikkelde Oosterdokseiland, waar ze de afgelopen jaren aanjager was van diverse duurzame maatregelen. “De huizen zijn goed geïsoleerd dankzij dikke muren en driedubbel glas en de wijk maakt gebruik van een warmte-koude-opslagsysteem (WKO) dat warmte en koude uit de bodem haalt.” Als voorzitter van een van de vier Verenigingen van Eigenaren (VvE’s) op het Oosterdokseiland ging Cramer op zoek naar kansen voor verduurzaming die nog niet waren benut. “We zijn als VvE overgegaan op ledverlichting met bewegingssensoren. Sommige andere VvE's hebben het initiatief overgenomen. En we hebben zonnepanelen op ons woonblok laten leggen en ook dit idee probeer ik onder de andere bewoners van Oosterdokseiland te verspreiden.”

Energiecommissaris voor een wijkgerichte aanpak

Volgens Cramer kan de energiecommissaris een sleutelrol spelen in de wijkgerichte aanpak die Amsterdam uitrolt voor de energietransitie. “Energiecommissarissen kunnen, denk ik, meer dan de gemeenteambtenaar die voor een wijk of buurt is aangesteld. Ze kunnen het contact met bewoners zo organiseren dat mensen vertrouwen hebben in wat er gebeurt.”

Goed communiceren met burgers en ze betrekken bij alle plannen is van onmisbaar belang, aldus Cramer. “Als je kijkt naar stadswarmte, dan is dat een prima oplossing voor de toekomstige energievoorziening. Maar alles staat of valt met communicatie en het wel of niet weten te creëren van draagvlak.” 

De gemeente Amsterdam heeft de ambitie om in 2020 ruim 100.000 woningequivalenten op het stadswarmtenet van Nuon aangesloten te hebben. De stadswarmte levert een bijdrage aan de klimaatdoelstellingen van de gemeente, die ernaar streeft dat de totale CO2-uitstoot in 2025 veertig procent lager is dan in 1990 - en in 2040 met maar liefst 75 procent is verminderd.

Cramer is van mening dat mensen meer betrokken moeten worden bij de transitie naar aardgasvrij. “Het gaat er dus om hoe je die transitie naar aardgasvrij samen met wijken organiseert en hoe je als gemeente samen met de wijk de beste mix van oplossingen realiseert. Mensen willen dat er niet over hun hoofden heen wordt beslist, maar samen met hen.”

Groene hoofdstad Nijmegen

Nijmegen was de European Green Capital Award in 2018 en mocht zich een jaar lang de groene en duurzame hoofdstad van Europa noemen. De vijf Nijmeegse energiecommissarissen zien deze award als een springplank voor hun werkzaamheden. Energiecommissaris Simone Ploumen, technisch manager aardgasvrije wijken bij gemeente Nijmegen, vertelt: “Alle energiecommissarissen zijn al werkzaam in de energietransitie en ons gezamenlijke doel is deze te versnellen. Daarvoor is het belangrijk om samen te werken met alle mensen en achtergronden die je daarvoor nodig hebt.”

De gemeente Nijmegen heeft als doel een aardgasvrije stad in 2045 te zijn. “Voor ons zijn leveringszekerheid, veiligheid en betaalbaarheid belangrijke aandachtspunten”, legt Ploumen uit. “En vanuit onze regierol zijn we op zoek naar de beste manieren om samen te werken met partners. Alleen door samen op te trekken, kun je de energietransitie vormgeven.” Energiecommissaris Sietse Jager, werkzaam als projectmanager bij woningcorporatie Talis, vult aan: “Als woningcorporatie hebben we concrete doelen. Voor 2019 is dat een gemiddeld energielabel B voor onze woningen. Tegelijkertijd zetten we onze routekaart naar CO2-neutraal in.”

Slimme verbanden

Om de energietransitie in Nijmegen een impuls te geven, is het leggen van slimme verbindingen van groot belang. Jager: “Het draait om netwerken, kennis delen en samen oplossingen ontdekken. Daarom is bijvoorbeeld een samenwerking met de Radboud Universiteit zo belangrijk. Zo is een van de energiecommissarissen directeur duurzaam bij de universiteit en doet een promovendus bij Talis onderzoek naar circulariteit.”

“Als energiecommissarissen hebben we de ambitie uitgesproken om dat wat je van bovenaf kunt regelen, te combineren met wat vanuit de samenleving ontstaat, zoals wijkinitiatieven”, zegt Ploumen. “Dat gaan we op twee manieren doen: de energiecommissarissen zoeken elkaar op tijdens bestaande events en delen hun inzichten via een vlog op social media. Maar we zijn ook benieuwd naar goede ideeën en voorbeelden van Nijmegenaren, zodat we deze verhalen kunnen delen."  

Oplossingen voor duurzame warmte

Zowel in de routekaart naar CO2-neutraal van Talis als in de gemeentelijke warmtevisie speelt stadswarmte een belangrijke rol. Nijmegen beschikt al over een warmtenet van Nuon, waar ruim 6.000 woningen op zijn aangesloten. Een deel daarvan zit in de portefeuille van Talis. Jager: “Ik denk dat meerdere oplossingen nodig zijn om Nederland duurzaam te verwarmen. Warmtenetten zijn er daar één van. We onderzoeken hoe kansrijk het warmtenet is voor bestaande bouw. Dat brengt uitdagingen met zich mee, maar dit is toch waar we naartoe willen en het is belangrijk om ook de voordelen te benadrukken, zoals veiligheid.”

De gemeente verwacht dat in 2045 zo’n 60 procent van de woningen wordt verwarmd met lokale of regionale stadswarmte. Volgens Ploumen zijn er de komende jaren diverse kwesties die de aandacht vragen. “Als gemeente willen we dat iedereen meegenomen wordt in de transitie naar aardgasvrij. Wij vinden het dus belangrijk om gebiedsgericht te werken aan oplossingen, waarbij rendabele en minder rendabele aansluitingen in een mandje worden meegenomen.” 

Verduurzaming als speerpunt

De verduurzaming van het warmtenet is een van de speerpunten voor de energiecommissarissen in Nijmegen. Het huidige warmtenet van Nuon zorgt op dit moment voor een CO2-besparing van zo’n 70 procent. “Wel zien we graag meerdere duurzame bronnen op het warmtenet aangesloten, zoals geothermie of biomassa”, zegt Ploumen. "Met de inzet van groene warmtebronnen kunnen we zorgen dat de ingrijpende transitie naar een aardgasvrije en duurzame stad daadwerkelijk kan plaatsvinden."