‘Groen is een alliantiegenoot om vraagstukken op te lossen’

Kadevernieuwing biedt ruimschoots kansen om de natuur terug de stad in te brengen. Maar er is meer, veel meer. Natuurinclusief leeft onder een brede groep mensen, zo bleek tijdens een Community of Practice-bijeenkomst op 11 juni in Amsterdam.

Ducktape natuurinclusief

Het programma DuurzaamDoor organiseerde op die dag de vierde en laatste Community of Practice (CoP) over natuurinclusief bouwen. Dit keer ontving stadsecoloog Geert Timmermans van de gemeente Amsterdam de groep. Hij vertelde met passie over de groene ambities van onze hoofdstad: auto eruit, groen erin en veel oplossingen om biodiversiteit te stimuleren. Initiatieven van bewoners worden daarin verwelkomd, zoals vleermuishuizen op de gevel – door Timmermans ook wel ducktape natuurinclusief genoemd. “Een goede ontwikkeling, maar het streven is om dit al te integreren in de architectuur.”

Dat bracht Timmermans op een heikel punt binnen het thema: hoe veranker je natuurinclusief bouwen in nieuwe projecten? Amsterdam hanteert een groen puntensysteem dat ontwikkelaars stimuleert om groene toepassingen te gebruiken, zoals neststenen en groene daken, wat tot op zekere hoogte werkt. “Wij willen het echter over een andere boeg gooien,” zegt Timmermans. “We willen natuurinclusief onderdeel maken van de aanbesteding door het thema te scharen onder de duurzaamheidseisen van een project, naast prijs en kwaliteit.”

De gemeente gaat dit uitwerken in een pilot in drie gebieden, waarbij natuurinclusief wordt gefuseerd met andere opgaves, zoals klimaatbestendigheid. “Na anderhalf jaar verzamelen we de resultaten van die pilot, die we vervolgens verwerken in een omgevingsplan. Als natuurinclusief daarin verankerd is, kun je het makkelijker organiseren en combineren, want het staat vast dat je er iets mee moet doen.”

Euro’s tellen

Dat klinkt mooi, maar zorgt het voor een consistente oplossing? Deelnemers van de CoP waren kritisch over het idee om natuurinclusief in een omgevingsplan op te nemen, zeker omdat een gemeente moeilijk het onderwerp kan afdwingen in bouwprojecten en het vaak van de goodwill van partners afhankelijk is. “In de werkelijkheid tellen euro’s toch voor 95%,” aldus een deelnemer.

De kwestie wekte zowel bestuurlijk als juridisch veel vragen op. Moet natuurinclusief opgenomen worden in het Bouwbesluit? Laat je het vallen onder de vergunningstoets? Maak je raamovereenkomsten of prestatieafspraken? Robbert Snep van de WUR sloot het onderwerp af: “We zitten hier voor de opschaling van natuurinclusief. De volgende stap: haal de koplopers bij elkaar.”

Technisch en samen haalbaar

Na Timmermans volgden enkele presentaties van natuurinclusieve projecten en ontwerpen. Joyce van den Berg en Mirjam Koevoet van gemeente Amsterdam vertelden over het project Amstelstad. Dit project kreeg een speciale vermelding voor de prijsvraag Bouwen + Biodiversiteit, omdat het duurzaamheidsaspecten zoals energie verbindt met flora en fauna. Dat is tot op technisch detail uitgewerkt om de haalbaarheid van natuurinclusief aan te tonen. Nu wordt het project getoetst bij de gemeenteraad.

Onderdeel van Amstelstad is de Arenapoort, wat een lichtend voorbeeld is van integraal werken. Voor de herontwikkeling van dit winkelgebied zijn ontwikkelaars, architect en gemeente van begin af aan bij elkaar betrokken geweest, onder andere door een workshop van architect Maike van Stiphout om het gebied op te delen in de biotopen lucht, land en water. “Dat was een heel positief project,” vertelt Koevoet. “Met de architect konden we tot op detail het gebied uitwerken op basis van een doorsnede, en de ontwikkelaar kreeg door de opdeling in biotopen een goed beeld van het resultaat.” Wederom bleek: betrek de partijen in een vroeg stadium, dat bevordert het enthousiasme en dus de resultaten.

Bouwen met erosie

De andere speciale vermelding van prijsvraag Bouwen + Biodiversiteit was het project Wervenpark in Dordrecht, waarin wordt gewerkt aan natuurvriendelijke oevers door kades van gestabiliseerd slib te ontwikkelen. Een bijzondere keuze, legt Marit Janse van gemeente Dordrecht uit, want het ontstaan van erosie wordt toegestaan. “Dit biedt plek aan ijsvogels en oeverzwaluwen, maar het geeft ook ruimte aan bijvoorbeeld varens om te groeien.” Ook hier wordt natuurinclusief verweven met andere opgaven: de vegetatie zorgt voor golfbreking bij hoogwater en verkleint zo de kans op wateroverlast. 

Robbert Snep van de WUR licht het project toe: “De Nederlandse natuur komt voort uit de delta. Die natuur hebben we grotendeels verbannen. Door erosie toe te staan brengt het Wervenpark juist de dynamiek van de natuur terug.” Meer informatie over het project vind je hier.

Van plantenbak tot alliantiegenoot

Als onderdeel van de CoP bijeenkomst gingen de 35 deelnemers op safari naar kadeprojecten in Amsterdam. Daar wordt namelijk gewerkt aan het project Gracht van de toekomst. Een fikse uitdaging als je bedenkt dat de stad 600 km aan kades telt, die vele malen intensiever worden gebruikt dan toen ze gemaakt werden. Het resulterende verzakkingsgevaar leidt tot renovatie, wat kansen biedt voor vergroening. Op de kades groeien zeldzame muurplanten en er staan veel bomen die plek moeten krijgen (en houden) om te groeien.

Volgens Ton Denters van de gemeente Amsterdam biedt dit kansen: “Al onze steden liggen aan het water, maar er is nog veel versteend. Groen is daarin een goede alliantiegenoot om diverse vraagstukken mee op te lossen. Het moeten alleen geen plantenbakken worden. We proberen dus plotselinge groei een plek te geven. Groen dat er hoort.” Wel merkt Denters op dat veel projecten proberen het wiel opnieuw uitvinden, in plaats van dat de kennis van het ene project wordt hergebruikt voor het andere. “Meedenken staat dan ook voorop. Er zijn best veel marktpartijen die willen samenwerken. Zij merken ook dat het deze kant op gaat.” 

Op zoek naar innovaties

De middag bij gemeente Amsterdam werd gedragen door het enthousiasme van de deelnemers. Zoals Jelle de Jong van IVN Natuureducatie al aangaf: “Er is een gretigheid naar ervaringen. Iedereen loopt tegen het onderwerp aan, maar wil er ook mee aan de slag. We zijn vooral op zoek naar nieuwe innovaties.” Iedereen was het erover eens dat die beginnen bij samenwerking, vooral door zowel architecten als projectontwikkelaars vroeg te betrekken en te enthousiasmeren.

Ook is er behoefte aan documentatie. Er is veel kennis aanwezig, maar die is nog te versnipperd. Het gevolg is dat er in verschillende projecten wordt uitgezocht welk groen wel of niet werkt, zonder dat dit wordt bijgehouden voor toekomstig inzicht. “Dat moeten we voor zijn,” beaamt Timmermans van gemeente Amsterdam. Gelukkig kunnen we naar iets uitkijken: eind dit jaar verschijnt de Toolbox Natuurinclusief bouwen van de Vogelbescherming. Wordt vervolgd!

Meer lezen

De CoP-bijeenkomsten van DuurzaamDoor leverden rijke inzichten op die het onderwerp verder brengen. Je leest ze terug op Biind:

• 16 april: Ook de bouwsector aan de slag met natuurinclusief bouwen.
• 12 februari: Hoe maken we het verschil met natuurinclusief bouwen?

Gemeente Amsterdam bracht eind 2018 een handboek uit met twintig ideeën voor natuurinclusief bouwen:

• Natuurinclusief bouwen en ontwerpen in 20 ideeën.

Op 11 april vond het Nationaal debat Natuurinclusief bouwen plaats, waarna ook de prijsvraag Bouwen + Biodiversiteit werd uitgereikt. Dat leverde een schat aan kennis, meningen en voorbeelden van natuurinclusief bouwen op:

• Uitkomsten Nationaal debat Natuurinclusief bouwen.
• Hierom won Kerckebosch de prijsvraag Bouwen + Biodiversiteit.
• ‘Groen heeft een intrinsieke waarde voor de stad’.