Betrek de burger, geef hem data

Een goede luchtkwaliteit is een zaak van ons allen. We zien dan ook steeds vaker burgers meewerken aan het meten van luchtkwaliteit of geluid om tot oplossingen te komen. Een goede ontwikkeling, maar ook één die gevolgen heeft op overheidsniveau. Hoe gaan we daar mee om?

Jan Harm Brouwer, teamleider lucht en geluid bij Provincie Zuid-Holland, zoekt ook naar antwoord op die vraag. De provincie heeft diverse pilots lopen waarin burgers sensorkastjes te leen krijgen om lucht en geluid te meten. De data die daaruit voortkomen, zijn inzichtelijk voor de burgers via een RIVM-website, maar zijn de data ook bruikbaar om keuzes op te baseren? “Nee,” geeft Brouwer toe.

Omdenken

Elke stad, gemeente of provincie is op zijn eigen manier bezig met smart city. Daar is geen vaste methode voor, het zijn er talloze, maar elk heeft eenzelfde doel: op basis van data beslissingen maken om de leefomgeving leefbaarder te maken. Toch hoeft dat niet altijd zo te zijn. In het geval van provincie Zuid-Holland halen burgers data binnen over lucht- en geluidkwaliteit voor een langduriger en duurzamer doel.

“Tot nu toe gaf de overheid op basis van modelberekeningen aan hoe het stond met lucht en geluid,” vertelt Brouwer. “We zeiden dus: zo doen we het en niet anders. Dat is niet haalbaar in de toekomst. Als je burgers niet meeneemt in de werkelijkheid en ze niet nadrukkelijk een plaats geeft in meten en beoordelen, dan is het lastig om draagvlak te creëren voor het vraagstuk. Want als hun betrokkenheid versterkt, versterkt ook hun inbreng.”

Dit belang vindt zijn oorsprong in een discussie die steeds vaker de kop opsteekt. Brouwer merkte dat veel burgers niet meer geloofden in de cijfers over de luchtkwaliteit die de overheid presenteerde. “Beide partijen waren heilig overtuigd van hun gelijk, maar de een had cijfers en de andere niet. Dat zorgt voor een onprettige verhouding. Dus zorgden we ervoor dat ook de burgers kunnen meten. Dan elimineer je het onderbuikgevoel en kun je praten over de feiten.”

Stapje voor stapje

Er zijn dus twee meetsystemen: het luchtmeetnet van de provincie en de (redelijke verspreide) meetkastjes bij burgers. Is dat niet dubbelop? “Ons eigen luchtmeetnet kost veel geld, dus ik kijk continu of het niet slimmer, beter, sneller en goedkoper kan. Als burgers ook meten en data met ons delen, wordt het systeem slimmer. Toch vormen de pilots in dit stadium weinig meer dan de basis voor het gesprek dat wij met burgers hebben om bewustwording te verhogen.” Volgens Brouwer ligt dat aan de technische beperkingen van de huidige sensoren.

“De data die wij uit de pilots halen, zijn niet robuust genoeg, simpelweg omdat de technologie nog niet zover is. De burgers gebruiken nu sensoren van enkele honderden euro’s per stuk, terwijl die van ons eigen netwerk in de tienduizenden euro’s lopen.” Dat wil niet zeggen dat de provincie het daarbij laat, geeft Brouwer aan. “We blijven werken naar een toekomstbeeld waarin we samen meten, of zelfs ons eigen netwerk stopzetten. Ik verwacht dat daar in de toekomst flinke slagen in worden gemaakt, al moet daarvoor ook gekeken worden naar de bewerkingssoftware om kwalitatieve data te verkrijgen. Het is eerst zien hoe dat goedkoper gemaakt kan worden.”

Eigen rol

Een bijkomend voordeel van het project is er een die Brouwer pas later ontdekte: “Als mensen bezig zijn met problemen zoals luchtkwaliteit, dan gaan ze automatisch kijken naar hun eigen rol daarin. Dat is belangrijk, want hoewel de luchtkwaliteit min of meer een probleem voor de overheid is, zijn wij niet verantwoordelijk voor alle emissies. Bedrijven en burgers spelen ook mee, bijvoorbeeld door houtstook. Dat draagt met wel vier procent bij aan de luchtverontreiniging. De pilots helpen dus mee aan het vergroten van de betrokkenheid door hen te laten ontdekken wat er speelt.”

Maar het is meer dan dat, zegt Brouwer. “Neem die burgers eens serieus. Data is op verschrikkelijk veel plekken te vinden, dus waar moeten ze vanuit gaan? Dat wordt een steeds groter probleem. De overheid heeft nu een soort informatiemonopolie, maar die gaan we verliezen. Daar moeten we nu op inspelen, anders moet je continu in de verdediging.”

“Wij willen het gesprek faciliteren, tussen ons en de burger maar ook tussen burgers zelf. De weg ernaartoe is behoorlijk lang, simpelweg omdat de (meet)apparatuur niet uitontwikkeld is. Aan de andere kant staat de vraag: hoe ontwikkelt de burger zich? Je ziet dat er steeds meer mensen op hoger niveau behoefte hebben om in gesprek te gaan, om een rol te spelen. Wij vinden als overheid dat we die rol moeten gunnen.” 

Vervolgstappen

Smart City is een lastige opgave, geeft Brouwer toe, een die op veel vlakken nog uitgekristalliseerd moet worden. Wij vroegen hem en collega Ivonne Jansen-Dings, die zich binnen de provincie richt op het snijvlak van technologie en ethiek, wat de vervolgstappen zijn:

Draagvlak
Zowel binnen als buiten de organisatie speelt draagvlak een cruciale rol. “Hoe borg je de consequenties van technologische ontwikkelingen?” zegt Jansen-Dings. “We doen in Scheveningen onderzoek op het gebied van smart city naar de vragen die komen kijken bij technologische ontwikkelingen. Denk aan het minimaliseren van datastromen, inzichtelijk maken van de gevolgen, welke instrumenten je moet gebruiken. Die vragen leven bij velen in de provincie, dus dit is een mooi kader om naar antwoorden op zoek te gaan.”

Draagvlak onder burgers is ook een punt van aandacht, vertelt Brouwer: “Een vraag die wij ons als provincie nog steeds stellen: hoe organiseer je een goede dialoog met de burger? Hoe faciliteer je in zijn behoefte? Hun spreadsheets zijn vaak veel meer toegespitst op de vraagstukken dan de data die wij communiceren via de RIVM-website. We zijn op zoek naar een platform of tool die mensen bij elkaar brengt, die idealiter door hen zelf wordt beheerd, om het gesprek op gang te brengen en te houden.”

Participatie
Gekoppeld aan het draagvlak is de deelname van die burgers bij het proces. Vooral op beleidsniveau ziet Jansen-Dings een grote verandering komen. “We stevenen af op een tijdperk waarin de expertise van burgers enorm toeneemt. Deze contra-expertise is door het internet binnen handbereik. Ik vind dat je daar als provincie in moet ondersteunen. Koppel burgers aan beleidsoverwegingen, neem ze mee bij het opstellen van rapporten, etc. Ik denk dat dit de toekomst van participatie is.”

Volgens Jansen-Dings gaat dit verder dan een kwestie van beleid; het heeft gevolgen op nationaal niveau. “Als je de burger nu niet meer als serieuze stakeholder ziet, ben je onrust aan het creëren. De kern van de metingen in provincie Zuid-Holland is dat élke meting iets kan opleveren, hoe klein het ook is. De data uit de pilots worden misschien niet gebruikt voor grootschalige beslissingen, maar wel voor de bewustwording en het gedrag van de burgers. Dat wordt versterkt als je het collectief doet. Doe er een schep bovenop door dat collectief te binden aan de overheid, dan praat je over complexe onderwerpen. Daar moet je elkaar in meenemen.”

Techniek
Het is een open deur, maar ook op het vlak van technologie zijn er stappen te zetten. Brouwer merkt dat de ambities vaak hoger liggen dan wat er qua techniek mogelijk is. “We hebben relatief weinig apparaten om goede keuzes mee te kunnen maken. In het geval van onze pilots worden de data vooral door burgers gebruikt, waardoor het gesprek wel goed op gang komt. Tegelijkertijd kun je lastig zeggen wat er op lange termijn mee gebeurt. Bovendien moet er nog een flinke ontwikkeling komen om de meetkasten plug ’n play te maken. We zijn ook nog niet zo lang bezig, dus het is een kwestie van ontwikkelen, onderzoeken en stabiliseren.”

Binnenklimaat
“Voor de buitenlucht zijn normen gemaakt, dus daar is de overheid primair mee bezig. Maar als je kijkt naar het waarom – de gezondheid van de burgers – dan is dat eigenlijk raar. Binnenlucht ademen we het meest in, zelfs zo’n 85 procent van de tijd. Dat is veel interessanter om te meten. Wij zijn een Startup in Residence gestart om te experimenteren met een binnenhuisluchtmeter.”

Meer over smart city?

In ons meest recente magazine staat het thema smart city centraal. Je leest onder andere over de smart city ontwikkelingen binnen Zwolle, over het nieuwe Nationaal Smart City Living Lab programma en de visie van Bram Reinders van het Institute of Future of Living. Klik hier voor Biind Magazine 2 2019.