Voor een gezonde stad is meer nodig dan gezond verstand

We noemen het tegenwoordig liever ‘healthy urban living’, maar de ‘gezonde stad’ is van oudsher een belangrijk thema in de stedenbouw. Het met velen samenleven op één plek leidde altijd al tot lusten en lasten die de gezondheid aantasten. Dus werden er allerlei plannen bedacht om hier wat aan te doen. Waterleidingen en rioleringen werden aangelegd, pleinen bestraat, en stadsparken aangeplant. Het belang van gezondheid staat hoog op de stedelijke agenda, maar toch lijken we niet veel vooruitgang te komen. Veel inwoners hebben overgewicht, leven in armoede, voelen zich eenzaam en ongelukkig. Kennelijk zijn lijstjes en een dosis gezond verstand niet voldoende om hierin echt verandering teweeg te brengen.

"Er zit een fout in ons systeem"

Gezond verstand leidt momenteel tot allerlei pogingen tot incrementele verandering. Denk aan het nudgen van gezonde keuzes, waardoor mensen vaak überhaupt hun verstand niet meer hoeven te gebruiken. Allerlei beloningssystemen (denk aan het sparen van punten en uitdelen van kortingen) worden opgetuigd om mensen de goede kant op te laten bewegen door financiële prikkels. Gemeenten doen hun best om pleinen en parken uit te rusten met de meest hippe toestellen om de nieuwe generaties bij hun beeldschermen weg te lokken. Je kan er niet op tegen zijn, maar het helpt ons niet vooruit.

Er zit een fout in ons systeem. Als ik het zo aangeraden ommetje maak valt het me op hoe ook mijn stad Rotterdam nog steeds ongezond gedrag faciliteert. Op veel plekken zijn fastfoodketens te vinden en calorierijke snacks te koop. Juist in wijken waar veel mensen al kampen met overgewicht. De gezonde plekken zijn soms moeilijk te bereiken doordat we ongezonde mobiliteitsopties mogelijk maken en wegen aan te leggen waarmee we mensen juist uitsluiten van de gezonde stad. Het gezonde verstand promoot een economisch systeem dat belooft ons onbehagen op te lossen als we toch die nieuwe dienst afnemen of vernieuwde product kopen. Dat massagepistool met 40 standen moet toch wel doeltreffend zijn?

"We moeten veel ambitieuzer zijn als we de gezonde stad echt willen realiseren"

Twee jaar geleden werkten samen met de gemeente Rotterdam om het concept ‘de gezonde wijk’ verder uit te werken en er mee aan de slag te gaan in de praktijk. Het doel van het project was om mobiliteitsbeleid te ontwikkelen die mensen niet alleen van A naar B zou brengen, maar ook de gezondheid zou bevorderen. Het kostte best wat tijd voordat de groep van verschillende stakeholders een gedeeld begrip had van wat een écht integrale blik op gezondheid is. Maar toen dit eenmaal het geval was, konden we verder komen dan wat met gezond verstand mogelijk bleek. Door koplopers binnen verschillende gemeentelijke afdelingen te koppelen aan initiatiefrijke bewoners, lukte het om verder te komen dan gezondheid te zien als de afwezigheid van klachten. Zo stelden we elkaar de vraag “wat beweegt jou?” en konden we het hebben over wat het leven echt betekenis geeft.

We moeten veel ambitieuzer zijn als we de gezonde stad echt willen realiseren. Het begint met het opbrengen van oprechte nieuwsgierigheid opbrengen om beter te begrijpen hoe het complexe systeem van lichaam, geest en sociale contacten - dat tot gezondheid leidt - werkt. Dit maakt het werken aan de gezonde stad niet eenvoudiger, maar wel effectiever. Het betekent dat we veel beter moeten leren samenwerken, en verschillende disciplines moeten samenbrengen. Alleen dan werken we aan een gezond verstand, lichaam, geest en samenleving in een gezonde stad.

Jorn Wemmenhove is mede-oprichter & creatief strateeg van Humankind