Wijken van het aardgas af: hoe zorgen we voor draagvlak?

Met een aansluiting op een warmtenet kan de gaskraan op wijkniveau worden dichtgedraaid. De technologie is er, maar draagvlak onder bewoners is geen vanzelfsprekendheid. De gemeente Rotterdam vertelt over de ervaringen, kansen en uitdagingen.

Het percentage Nederlanders dat de noodzaak inziet van een gasloze woonomgeving, is in 2018 vrijwel gelijk gebleven ten opzichte van het jaar ervoor: 57 procent tegenover 58 procent in 2017. Dat blijkt uit onderzoek dat Stichting HIER klimaatbureau jaarlijks uitvoert onder ruim 2.000 respondenten. In 2017 maakte 35 procent zich zorgen om de kosten die de transitie met zich meebrengt; een jaar later is dat 47 procent. “Om de zorgen te beperken is het heel belangrijk om met een goede financieringsconstructie te komen, zodat de overgang naar aardgasloos wonen voor iedereen betaalbaar is”, stelt Susanne van Suylekom. Zij is projectmanager bij HIER verwarmt, een initiatief van HIER klimaatbureau dat ondersteuning biedt aan burgers, gemeenten en bedrijven in de transitie naar aardgasloos wonen.

Communicatie met bewoners centraal

In Rotterdam lopen diverse projecten om woningen aardgasloos te maken. Lydia Hameeteman is adviseur en projectmanager Energietransitie gebouwde omgeving bij de gemeente Rotterdam. Ze vertelt dat de communicatie met bewoners een centrale plek inneemt binnen de energietransitie van de stad.

Hameeteman: “Twee jaar geleden hebben we onderzocht wat bewoners afweten van de alternatieven voor aardgas, maar ook wat ze verwachten van de transitie naar een aardgasloze stad en wat ze daarvan vinden. Ze bleken nog niet veel kennis te hebben over de alternatieven en geen voorkeur te hebben voor een bepaald systeem.” Daarnaast heeft de gemeente Rotterdam onderzocht wat het goedkoopste alternatief is voor aardgas. Een hoge- of middentemperatuur warmtenet blijkt voor veel Rotterdamse wijken financieel de voordeligste oplossing. Door de aanwezigheid van de Rotterdamse haven en de restwarmte die hier vrijkomt, is stadsverwarming voor Rotterdam een uitgelezen kans.

Vervolgens is visueel inzichtelijk gemaakt wat de transitie precies inhoudt, bijvoorbeeld als het gaat om veranderingen aan de woning, en hoe aardgasloos wonen er in de praktijk uitziet. “Ook zijn dertig diepte-interviews afgenomen met particuliere eigenaren en huurders,” vertelt Hameeteman. “Daarin vroegen we ze: hoe wil je geïnformeerd worden, wat denk je dat er gaat gebeuren, wat vind je per stap vervelend en wat moet er gebeuren wil je tevreden zijn?

Uit deze inventarisatie bleek dat naast de kosten veel mensen opzien tegen het ‘gedoe’ dat bij zo’n transitie komt kijken. Hameeteman: “We hadden bijvoorbeeld het idee om bewoners een midweekje CenterParcs cadeau te doen, zodat ze niet in de rommel hoefden te zitten. Maar wat bleek? De meeste bewoners zijn juist het liefst thuis als er mensen over de vloer komen om dingen aan te passen. Daar willen ze alleen niet drie dagen vrij voor hoeven te nemen. Dus snelheid is een belangrijk speerpunt.”

Keuzekaart

“Bewoners kunnen weerstand hebben tegen de inperking van hun keuzevrijheid bij stadsverwarming”, voegt Hameeteman toe. “Om hier iets positiefs tegenover te zetten, ontwikkelen we een keuzekaart. Deze geeft de keuzes weer voor bewoners wanneer we in een wijk aan de slag gaan met aardgasvrij, bijvoorbeeld als het gaat om elektrisch koken.”

Ook de voordelen van stadsverwarming ten opzichte van gas komen aan bod in het positieve verhaal dat de gemeente op bewoners wil overbrengen. Stadsverwarming is veiliger en de woning is klaar voor de energietransitie, wat de waarde ervan ten goede komt.

Participatie vergroten

Nuon vindt het belangrijk om de participatie van bewoners te vergroten, vertelt Arno van Gestel, commercieel directeur bij Nuon Warmte. “Naast de overleggen die we voeren met woningcorporaties en besturen van Verenigingen van Eigenaren (VvE’s), zijn we betrokken bij algemene ledenvergaderingen en bewonersbijeenkomsten. We vragen bestaande klanten om te vertellen hoe het hun vergaan is. Twijfelt een VvE, dan zeggen we: ga eens kijken bij een andere VvE. Zo zijn VvE’s uit Amsterdam op bezoek geweest bij VvE’s in Zaanstad. Dit kan veel koudwatervrees wegnemen.”

Een andere manier om bewoners te betrekken, is om ze mede-eigenaar te maken. “We onderzoeken momenteel de mogelijkheden om lokale partijen en bewoners te betrekken in een lokale energiecoöperatie. Want als je ergens mede-bezitter van bent, dan groeit ook het vertrouwen”, legt Van Gestel uit. “Daarnaast kan het de weerstand tegen de beperkte keuzevrijheid wegnemen. En mensen zijn meer betrokken.”

Daarnaast is investeren in wederzijds vertrouwen klimaatbureau heel belangrijk, zegt Van Suylekom van HIER. Zo zouden de gemeente en energieleverancier goed moeten beseffen dat een bewoner altijd zeggenschap houdt. “Je kunt niet stellen dat mensen ‘inspraak’ hebben in hun eigen woning. Het gaat hier om actieve bewonersparticipatie.” Van Suylekom pleit ervoor om bewoners overal zoveel mogelijk bij te betrekken. “Ook de wijk moet beslissen welk type besluitvorming past bij de wijk. Wat beslist de gemeente, wat beslist de wijk? En geef bewoners de kans om zelf opties te ontdekken. Bewoners hoeven dan niet te kiezen tussen optie A of B van de gemeente, maar kunnen zelf optie C aandragen.”

Van Suylekom signaleert dat het thema duurzaamheid leeft onder bewoners en verwacht dat dit zal toenemen. “Ja, mensen zetten zich vooral af tegen de kosten en de praktische veranderingen. Maar er zijn ook vragen over de duurzaamheid van een hogetemperatuur warmtenet. Mensen gaan zich steeds meer inlezen en ontdekken zo de kanttekeningen die bij de diverse alternatieven voor aardgas kunnen worden gezet. Het wordt voor energieleveranciers en gemeenten daarom steeds belangrijker om voor de komende jaren een verduurzamingsplan te hebben."