Samen op weg naar Werklandschappen van de Toekomst

Eric Gerritsen werkt sinds de jaren ’90 aan de ontwikkeling en uitvoering van nationaal en Europees beleid voor landbouw, natuur en platteland. Vanaf 2019 is hij secretaris van DuurzaamDoor. Een kennisprogramma van RVO dat samenwerking ondersteunt, stimuleert en initieert tussen publieke en private partijen waarbij geëxperimenteerd wordt over werken aan transities. Op diverse terreinen zoals natuurinclusief bouwen, circulaire economie en voedseltransitie.  

Eric is daarnaast verantwoordelijk voor de Participatietafel Natuurinclusief Bouwen van DuurzaamDoor. De focus van deze tafel lag in eerste instantie op nieuwbouw, waarbij onder meer met het programma KAN Bouwen substantiële stappen zijn gezet. Vanaf dit jaar staan daarnaast bedrijventerreinen centraal. Eric zit niet toevallig op deze stoel. Hij kan er concreet werken aan een thema dat hem persoonlijk raakt. Vanuit een publieke functie waarmee hij impact kan maken.  

Jelle de Jong heeft na een carrière in het bedrijfsleven bewust gekozen voor een rol waarin hij meer maatschappelijk dienstbaar kon zijn. Zo begon hij 13 jaar geleden bij IVN, dat toen de nodige uitdagingen kende. Na de eerste fase, door Jelle als overlevingsfase bestempeld, volgde de fase van groei en maatschappelijk ondernemerschap. Niet langer alleen maar achter subsidiepotjes aanlopen maar sterke concepten ontwikkelen rond natuur en samenleving. Concepten waar partijen bij willen horen zoals vergroening van wijken, scholen en verpleegtehuizen. Dat leidde tot een verdubbeling in omvang, mensen en activiteiten. Was dat dan ook het doel voor de komende jaren? Van 1000 naar 2000 projecten? Nee! Want ondanks dat IVN en vergelijkbare organisaties succesvol zijn, neemt de afstand tot de natuur toe. De derde fase, waar IVN nu in zit, is daarom gericht op echt betekenis toevoegen. Naar het systeem kijken. Naar de primaire processen. En hoe je daarin biodiversiteit en groen kunt verankeren.  

Het programma Werklandschappen van de Toekomst is een typisch derde fase project. Het zit in het hart van het primaire proces om bedrijventerreinen te vergroenen. Het werkt vanuit het idee dat samenwerking tussen alle O’s (onderwijs, overheid, ondernemers en dergelijke) essentieel is. En dat is precies wat bij Werklandschappen van de Toekomst door middel van een brede coalitie gebeurd. Met een breed samengestelde coalition of the willing ervaringen opdoen. En die breed beschikbaar maken voor iedereen die ermee aan de slag wil. 

Ook Jelle’s betrokkenheid is diep verankerd bij het thema. In zijn ogen was de vorige eeuw de eeuw van ‘het ik’. Het trekpaard van het eigen belang hebben we voor onze wagen van de vooruitgang gespannen. En dat heeft ons veel opgeleverd. Maar nu lopen we tegen de grenzen aan. En zo belanden we in de eeuw van ‘het wij’, waarin gemeenschappelijk en lange termijn belang voorop staan. Dat levert ook vooruitgang en welvaart op maar met aanzienlijk minder negatieve bijeffecten. En die slag is noodzakelijk. Want het idee dat wij maar kunnen doen, zonder rekening te houden met het levensweb van de natuur is een denkfout, zo is zijn overtuiging. Als kenniswerkers zijn we ver verwijderd van de natuur. Wat wetenschappelijk aantoonbaar kan leiden tot een zogenaamde natuurtekort-stoornis met mentale, emotionele en fysieke klachten tot gevolg.  

Waarom bedrijventerreinen? 

Die vraag is vanuit historisch perspectief goed te verklaren. De economische groei na de Tweede Wereldoorlog leidde ertoe dat bedrijven uit de dorpen en steden naar de randen gedreven werden. Daarbij werd met een efficiënte blik gekeken naar de invulling van de beschikbare ruimte. Dus veel en eenvoudig bouwen met minimaal grondgebruik. En wat overblijft vullen met wegen. Zodat het niet te rommelig wordt, veilig is en goed functioneert. Op deze manier is het bedrijventerrein de snelst groeiende gebiedscategorie in Nederland geworden. Met momenteel meer dan 100.000 hectare verdeeld over een kleine 4000 terreinen. Vaak onaantrekkelijk om te wonen, te zijn of te werken. Slechts 1% van de oppervlakte bestaat uit natuurlijke elementen. Meer dan 80% van de gebieden is gevoelig voor wateroverlast en op een zomerdag stijgt de gevoelstemperatuur tot boven de 40 graden. Voor medewerkers en omwonenden zijn het onaantrekkelijke gebieden die niet uitnodigen om naar buiten te gaan. Groen wordt helaas nog vaak gezien als kostenpost, als luxe die niks oplevert. De voordelen zijn nog onvoldoende in beeld en versnipperd over partijen en in tijd. Tel daarbij op dat er ook tal van andere opgaven om aandacht, tijd en geld vragen en de uitdaging is duidelijk.  

Toch zijn er wel degelijk een aantal parkachtige voorbeelden, zoals de High Tech Campus die zich  zo richting potentials presenteert als aantrekkelijke werkplek. Voorbeelden voor de toekomst zijn er dus wel maar nog niet zo groot en ongelijk verspreid. Dus gaat Werklandschappen van de Toekomst aan de slag met koplopers met groene, gezonde, duurzame omgevingen. Waar mensen graag komen. En die je slim organiseert, zodat er ruimte vrij wordt gespeeld voor groen, wateropvang en dergelijke. Een omslag die niet alleen voor de gebruikers veel voordelen oplevert maar ook tot substantiële waardestijging kan leiden. Zo is vorig jaar gebleken toen de High Tech Campus met honderden miljoenen euro’s winst is verkocht. Wat ongetwijfeld voor een deel toe te wijzen is aan de prettige omgeving.  

Wat is het Groeifonds? 

Bedrijventerreinen in Nederland worden dankzij een impuls uit het Nationaal Groeifonds de komende jaren omgetoverd tot groene, klimaatbestendige en energie-efficiënte plekken, waar werknemers prettig kunnen werken in een gezonde omgeving. Recentelijk besloot de ministerraad op basis van het advies van het Nationaal Groeifonds om € 26 miljoen toe te kennen aan het programma Werklandschappen van de Toekomst. En dat is nodig. Want medewerkers en omwonenden vragen nu om een volgende stap, die nodig is in een veranderend klimaat, voor het welzijn en de gezondheid van mensen en niet te vergeten de onder druk staande biodiversiteit. Werklandschappen van de Toekomst wordt uitgevoerd door een brede coalitie van partijen – overheden, koepelorganisaties van bedrijven en bedrijventerreinen, onderwijsorganisaties, de groene sector, adviesbureaus, kennisinstituten en NGO’s, die allemaal aan dezelfde missie werken. Het initiatief voor dit programma is genomen door IVN Natuureducatie. Het project start in 2023. 

En er komt een Handboek 

Parallel aan de Groeifondsaanvraag heeft DuurzaamDoor afgelopen jaar met een aantal experts aan een handboek gewerkt dat breed bruikbaar moet worden voor iedereen die bij de vergroening van een bedrijventerrein betrokken is. Er worden state of the art inzichten verzameld rond verduurzaming van bedrijventerreinen. Denk aan het formuleren van ambities, de procesaanpak, monitoring en tooling. Naast het verzamelen van kennis wordt ook nieuwe kennis ontwikkeld. Op Schiphol Trade Park met een aantal werksessies bijvoorbeeld. En op een aantal terreinen in de provincie Utrecht waar de focus ligt op het opzetten van de samenwerking binnen bedrijventerreinen en op provinciaal niveau. Een eerste versie van het Handboek zal eind 2022 beschikbaar komen.