Omgevingswet: ambtenaar moet uit ander vaatje tappen

Oorspronkelijk was de invoering van de Omgevingswet gepland op 1 januari 2019. Meerdere keren werd het uitgesteld, zo vaak dat men er wel eens aan twijfelde of de wet er überhaupt nog wel zou komen. Robert Pachen was niet bang dat het tot afstel zou komen. “Nee, ik heb er niet aan getwijfeld. Gemeenten zijn al een paar jaar bezig met het organiseren van Omgevingstafels en het testen van burgerparticipatie. Het bleef enkel hangen op het DSO, maar dat was geen reden om de wet af te schaffen.” 

Enorme verandering 

Het Digitaal Stelsel Omgevingswet biedt het digitale loket (Omgevingsloket) waar initiatiefnemers, overheden en belanghebbenden snel kunnen zien wat is toegestaan in de fysieke leefomgeving. Het bleek een omvangrijke operatie om bestaande systemen om te vormen en aan te sluiten op het DSO. Sowieso is de Omgevingswet een enorme verandering in de ruimtelijke wetgeving van Nederland. “Het is de meest omvangrijke decentralisatie ooit”, meent Pachen zelfs. 

De timing van invoering is opvallend. Daar waar de Omgevingswet meer vrijheden geeft voor ruimtelijke ontwikkelingen, wordt de roep om meer sturing de laatste tijd juist steeds luider. “Het is belangrijk dat er meer richtlijnen komen”, vindt ook Pachen. “De wet biedt nu heel veel vrijheid voor ambtenaren, dus er moet beleid komen.” 

Nieuw elan aan gemeenteland 

Na al die jaren van uitstel kijkt Pachen uit naar 1 januari 2024. “Het geeft een nieuw elan aan gemeenteland. Het is een nieuwe manier van organiseren, dat vraagt iets van de competenties van het personeel. Vooral het technische deel, de private kwaliteitsborging is een uitdaging. Verandering is altijd lastig. In dit geval met name voor bouwkundigen, want hun werkzaamheden gaan verdwijnen bij gemeenten. Bouwkundigen kunnen zich omscholen naar casemanager omgevingsvergunningen of hun carrière voortzetten bij private partijen.” 

Ook voor andere ambtenaren in het ruimtelijk domein wordt het een hele aanpassing, denkt Pachen. “Het gaat niet meevallen. Ik merk dat veel ambtenaren nog te weinig kennis hebben van de Omgevingswet en van vergunningvrij bouwen. Verder heb je te maken met de bruidsschat van regels van het Rijk die naar gemeenten en waterschappen verhuizen. En natuurlijk burgerparticipatie niet te vergeten.” 

Reorganisatie overheden 

Een van de doelen van de Omgevingswet is om een meer integrale aanpak te stimuleren. Dat zien we onder meer terug in de Omgevingsvisies die overheden aan het maken zijn of al hebben gemaakt. Tegelijkertijd zijn decentrale overheden als gemeenten nu nog heel sectoraal georganiseerd. Staat dat een goede werking van de Omgevingswet niet in de weg? “Ik verwacht dat gemeenten op termijn gaan reorganiseren en dat er een afdeling omgeving komt, waarin het ruimtelijk en sociaal domein zijn samengevoegd. Hoe kan je anders voldoen aan het beleid uit de Omgevingswet? Een onderwerp als gezondheid zal je samen met het sociaal domein moeten oppakken. Ik verwacht niet dat er op korte termijn iets gaat veranderen, maar over drie jaar zijn er gemeenteraadsverkiezingen en ik denk dat er dan wel wat beweging komt.” 

Gewoon doen 

Voor ambtenaren die te maken krijgen met de Omgevingswet tipt Pachen om zich er vooral in te verdiepen, zodat ze straks op 1 januari goed voorbereid zijn. “Je moet weten hoe het basisproces voor omgevingsvergunningen eruit ziet, hoe je moet netwerken in de ambtelijke organisatie en hoe je andere afdelingen meeneemt in je proces. Met de Omgevingstafel worden overigens veel van dit soort zaken al afgekaart. Over het algemeen heb je straks aan de voorkant van het proces meer nodig, denk maar aan het participatietraject. De beste manier om dit in de vingers te krijgen, is door het gewoon te doen. De gemeente moet het goed organiseren.” 

Ook voor burgers verandert er veel met de komst van de Omgevingswet. Zo schrijft de wet voor dat burgers worden betrokken bij besluitvorming. “Maar voor kwaliteitsborging moet de burgers straks bij een private partij aankloppen en niet meer bij de gemeente. Ik denk dat 70 procent van de mensen dat niet weet. Ik ben van mening dat er een heel goed communicatieplan moet komen waarin de burger over dit soort zaken wordt geïnformeerd.” 

Robert Pachen is projectmanager Omgevingswet bij koen, een bureau dat professionals in dienst heeft die worden gedetacheerd bij overheden, bijvoorbeeld in het ruimtelijk domein of het functioneel beheer. Die professionals krijgen bovendien een opleiding passend bij hun vakgebied. Zo biedt koen een opleiding casemanager omgevingsvergunningen aan.